ΤΕΛΩΝΙΑΚΟΙ ΧΙΟΥ

«Το διβάνι φοβάται τα έντυπα όσο και τα μοσχοβίτικα όπλα»

Ο γάλλος Γκάστον Ντεσάν όπως  έγραψε και στο βιβλίο «Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ» καυστικά για τα Ελληνικά τελωνεία έτσι και στο βιβλίο του «ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ» παρουσίασε σπαρταριστά στιγμιότυπα από την συμπεριφορά των Οθωμανών τελωνιακών στην Χίο. Ας απολαύσουμε την διήγησή του:

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Οθωμανοι το 1870.

«…. Οι Τούρκοι τελωνιακοί δεν είναι μόνο όπως στην περίπτωση των άλλων χωρών , φορομπήχτες επιφορτισμένοι με το να ξαλαφρώσουν όσο το δυνατόν τοπορτοφόλι των ταξιδιωτών, αλλά και πολύ ενοχλητικοί λογοκριτές, με αποστολή να ψάχνουν μήπως οι βαλίτσες των Ευρωπαίων περιέχουν κάποιο ύποπτο σύγγραμμα, κάποια προσβλητική εφημερίδα, κάποιο πονηρό βιβλίο που θα  μπορούσαν να θίξουν την μωαμεθανική θρησκεία ή τη μεγαλειότητα του αρχηγού των πιστών (σουλτάνου).

Το διβάνι φοβάται τα έντυπα όσο και τα μοσχοβίτικα όπλα.

Ένας αστυνόμος με ύφος κουρσάρου, φορώντας ένα κουρελιασμένο σακάκι απ όπου κρέμονταν αξιοθρήνητα τα πράσινα κορδόνια, βγήκε από ένα σπίτι μπροστά από το οποίο φύλαγε σκοπιά ένας ξυπόλυτος ζαπτιές, οπλισμένος με ένα σκουριασμένο ντουφέκι. Ήταν ο διευθυντής του τελωνείου, ο γκιουμρουκτσής – μπασί.»

Ο υπάλληλος αυτός ζήτησε από τον Έλληνα μεταφραστή συνοδό του Gaston Deschamps, τον Χαράλαμπο, ότι έπρεπε να ανοίξει τις βαλίτσες του για έλεγχο και ο Γάλλος ….

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Κουστούμι Οθωμανου Δραγουμάνου.

«… άπλωσα καταγής τη μικρή μου βιβλιοθήκη. Ο    γκιουμρουκτσής φόρεσε τα γυαλιά του και εξέτασε διαδοχικά τα βιβλία μου.  Το σχετικό με την Χίο Memoise του Φυστέλ ντε Κούλανζ  δεν του ενέπνευσε καμιά ανησυχία. Ο Χαράλαμπος τον έκανε να πιστέψει ότι επρόκειτο για ένα κείμενο που εξυμνούσε την  οθωμανική κυβέρνηση και είχε γραφτεί στην Δύση από ένα πολύ διάσημο χότζα. Η Description de lile de Chio του Ζερόμ Ζυστινιάνι , συμβούλου του βασιλιά Καρόλου Θ και πρεσβευτή του στον σουλτάνο Σελίμ , και το Voyage dans le Levant του Πωλ Λυκά γλύτωσαν από την λογοκρισία ύστερα από πολλές συζητήσεις που εφησύχασαν τους ενδοιασμούς του δύστυχου ανθρωπάκου. Όμως ένας Στράβωνας ένας τόσο δα Στράβωνας, έκδοση Teubner, του γέννησε αμφιβολίες. Τον κράτησε για λίγο στα χοντρά του χέρια και τον περιεργάστηκε. Τον έδειξε στον ζαπτιέ που φύλαγε σκοπιά και δήλωσε, παρ όλες τις διαμαρτυρίες μας, ότι ήθελε να τον δείξει σε έναν γραμματισμένο , για να δει αν θα μπορούσε να επιτρέψει την εισαγωγή του στο νησί. Ύστερα, καθώς ένιωσε καχυποψία εξαιτίας του αθώου γεωγράφου, έδειξε διατεθειμένος να βάλει χέρι σε όλα τα χαρτιά μου, μαζί στα σημειωματάρια και τις επιστολές μου.

Θύμωσα. Ο Χαράλαμπος θύμωσε και αυτός και μετάφρασε τον θυμό μου στα πιο εκφραστικά τούρκικα. Διαμαρτυρηθήκαμε λέγοντας ότι ο νόμος έδινε το δικαίωμα κατάσχεσης βιβλίων αλλά όχι και τεφτέρ (σημειωματάριων) ή μεκτούμπ (επιστολών).  Μάταια όμως! Θελήσαμε να αντισταθούμε σ αυτή την αυθαίρετη πράξη και να υπερασπιστούμε τα αγαθά μας, ο ζαπτιές έκανε να  μας χτυπήσει με το κοντάκι του όπλου του. Τότε προσέφυγα στο μεγάλο μέσο που χρησιμοποιείται σ αυτές τις περιπτώσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και απείλησα   ότι θα διαμαρτυρόμουνα στον πρόξενο της χώρας μου. Ο διευθυντής του τελωνείου φάνηκε να κλονίζεται. Ο Χαράλαμπος επωφελήθηκε από την διστακτικότητα του και του απηύθυνε τα παρακάτω λόγια:

-          Πως σας λένε, καλέ;

-          Σουλεϊμάν

-          Άκουσε Σουλεϊμάν εφέντη. Αυτός ο άρχοντας είναι ισχυρός . Στην χώρα του, που είναι σύμμαχος της Τουρκίας, είναι βεζίρης. Αν λοιπόν επιμένεις να τον ενοχλείς, θα πάθεις κακό και εσύ και τα παιδιά σου. Γιατί οι Φράγκοι είναι εκδικητικοί, και είναι σωστό αυτοί που έχουν την δύναμη να έχουν και την επιθυμία της εκδίκησης. Γι αυτό σκέψου καλά τι κάνεις και μην προκαλείς την τύχη σου.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Χαρακτηριστικές ενδυμασίες τούρκων αξιουματούχων.

Ο Σουλεϊμάν συλλογίστηκε για μια στιγμή, ξεστόμισε μερικές ακατάληπτες λέξεις. Ύστερα δήλωσε ότι δεν μπορούσε να μας επιστρέψει τα χαρτιά μας, αλλά αναλάμβανε την υποχρέωση να μη τα ακουμπήσει πριν φτάσουν οι υπεύθυνες αρχές. Για να αποφύγουμε τις άσκοπες συζητήσεις δεχτήκαμε, αλλά απαιτήσαμε από τον γκιουμρουκτσής – μπασί να είναι πολύ προσεκτικός, κάτι που φάνηκε να μη τον προσβάλει. Έφεραν ένα κηροπήγιο , κερί και μερικά κομμάτια σπάγκο που ανακάλυψαν με μεγάλη δυσκολία στο φυλάκιο των ζαπτιέδων. Έδεσαν τον Στράβωνα , τα σημειωματάρια και την αλληλογραφία μου, τα σφράγισαν και τα έβαλαν στη σκονισμένη γωνιά του τελωνείου.  Ο Χαράλαμπος είχε την πρόνοια να καταραστεί εκ των προτέρων , με φοβερές βλαστήμιες, όσους θα τολμούσαν ν αγγίσουν αυτό το δέμα. «

Στη συνέχεια μπήκαν σε μια αναζήτηση του γάλλου πρόξενου, που ήταν Έλληνας φαρμακοποιός, ο πρόξενος τον άκουσε με λύπη για την περιπέτειά του:

 «…επιτέλους το όνειρο ίσως ολόκληρης ζωής του γινόταν πραγματικότητα. Ο φαρμακοποιός του παζαριού της Χίου εκπροσωπούσε στην πράξη μια μεγάλη δύναμη, γινόταν το ζωντανό σύμβολο της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο σημαιοφόρος της τρίχρωμης σημαίας της!.... Το σοβαρό και βαρύ ύφος του Χαράλαμπου έδινε στους Χιώτες να καταλάβουν ότι κάτι σπουδαίο επρόκειτο να συμβεί….» και ο Gaston Deschamps, ο Χαράλαμπος και ο φαρμακοποιός πρόξενος έφτασαν στο φυλάκιο του ζαπτιέ που με νοήματα τους έδωσε να καταλάβουν ότι στο τελωνείο δεν υπήρχε κανένας πια.

«-Κονακτά! Κονακτά! (Στο κονάκι! Στο κονάκι!»

Ένας δεκανέας (όνμπασης) εξήγησε ότι ο κυβερνήτης  ότι ο κυβερνήτης μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός με τα βιβλία, έστειλε τον γραμματέα του να μάθει λεπτομέρειες και μετέφερε τα ύποπτα βιβλία στο κονάκι του. « - Κερατάδες μουρμούρισε ο Χαράλαμπος.

-          Ας πάμε στο κονάκι αναστέναξε ο προξενικός πράκτορας.».

Ξαναγύρισαν λοιπόν πίσω και τότε ….. «…ένας Έλληνας μπακάλης με σηκωτά σαν βούρτσα μαλλιά είπε χαμηλόφωνα: –Στάσου στο ύψος σου! Όταν ο Τούρκος τις φάει , σ αφήνει να του τραβήξεις το γένι».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ο καφές είναι μέρος της Οθωμανικής ζωής.

Στο κονάκι βρήκαν μερικούς χωροφύλακες να κοιμούνται στο φυλάκιο εκεί διαπίστωσαν ότι ο μουτεσαρίφης έλλειπε και ο πρόξενος άρχισε να φοβάται « μήπως έχανε αυτή τη μάχη εξαιτίας της κακοήθους αδράνειας των Οσμανλήδων, δίνοντας έτσι την αφορμή στον Ιταλό συνάδελφό του να τον χλευάζει ολόκληρο χειμώνα» εν τω μεταξύ ο «…Χαράλαμπος, τουρκοφάγος εξ επαγγέλματος και εκ πεποιθήσεως, είχε στα νιάτα του πολεμήσει για την ανεξαρτησία της Ελλάδος, στραβοκοίταζε τον σπαθοφόρο Τούρκο» και ο Γκαστόν σκεφτόταν για την τύχη του Στράβωνα.

Τέλος πάντων τους πληροφόρησαν ότι ο μουτεσαρίφης λυπόταν που δεν μπορούσε να αποδώσει τιμές που άρμοζαν στον Γάλλο κύριο γιατί μια επείγουσα υπόθεση τον υποχρέωνε να πάει σε μια μακρινή περιοχή και ανάθετε στον μουφτή να χειριστεί το θέμα του.

«Ο μουφτής ήταν καθισμένος σταυροπόδι σ έναν καναπέ ….. Ο μικρός σατράπης , με πανούργο ύφος και μάτια που έλαμπαν πίσω από πελώρια γυαλιά …. Ρουφούσε ένα ναργιλέ…. Μας χαιρέτησε αδιάφορα και προσποιήθηκε πως αγνοούσε πλέον την παρουσία μας. Ο Χαράλαμπος είχε ανάψει και τα πόδια του έτριβαν απειλητικά το πάτωμα.

– Μην εξοργίζεσαι, με καθησύχασε ο προξενικός πράκτορας. Ο Ιμπραήμ είναι καλός άνθρωπος. Μπορεί κανείς να έχει ότι θέλει απ αυτόν , αρκεί να είναι υπομονετικός.

Ο Ιμπραήμ συνέχισε την συνομιλία του με τους διπλανούς του. Ωστόσο έκανε νόημα σε έναν υπηρέτη, που τοποθέτησε μπροστά μας τρία μικρά τραπέζια με τσιγάρα και τρία φλιτζάνια καφέ…. Δεν μπορούσαν να κρατήσω άλλο τον θυμό μου. Προσποιήθηκα πως αγνοούσα τα τσιγάρα και τον καφέ. Τέντωσα με πολύ αγενή τρόπο τις γάμπες μου, κάνοντας τα τακούνια μου να ηχήσουν στο πάτωμα. Τράβηξα το καπέλο μου όσο πιο χαμηλά μπορούσα , κι ενώ ο Χαράλαμπος με κοιτούσε απορημένος φώναξα στα γαλλικά , πικρά και απειλητικά:

 - Κύριε προξενικέ πράκτορα, σας παρακαλώ , ευαρεστηθείτε να πείτε στον Ιμπραήμ ότι έχω μαζί μου ένα μπουγιουτντλού (διάταγμα) που με εξουσιοδοτεί να ταξιδεύσω ανενόχλητος στην Τουρκία, και ότι περιμένω να μου επιστραφούν χωρίς καθυστέρηση τα αντικείμενα που μου κατασχέθηκαν αυθαίρετα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Αυτή την εικόνα αντιμετώπιζαν οι Ευρωπαίοι περιηγητές στα τούρκικα κονάκια που πήγαιναν για υποθέσεις τους.

Έβγαλα απ την τσέπη μου ένα μεγάλο χαρτί, πάνω στο οποίο οι γραφιάδες του Μεγάλου Βεζίρη είχαν γράψει κάτι στους σκωληκοειδείς τούρκικους χαρακτήρες, και το έδωσα σε έναν υπηρέτη , που το παρέδωσε στον Ιμπραήμ με βαθύ σεβασμό. Ο Ιμπραήμ χαμογέλασε πίσω από τα γυαλιά του.

 –Εφέντημ είπε αργά καλωσόρισες! Όμως συγχώρεσε με αν σου πω ότι δεν έχω ιδέα για τι πρόκειται. Δεν γνωρίζω ποιο είναι το παράπονό σου. Σου υπόσχομαι να εξετάσω την περίπτωσή σου και να αποδώσω το δίκιο σου, όσο πιο σύντομα μπορώ. Και εσύ κύριε πρόξενε , γιατί δεν μου εξήγησες αυτή την ιστορία περισσότερο;

Δόθηκαν οι απαραίτητες διευκρινίσεις και χωρίς εκπλαγούμε , μάθαμε ότι τα δέματά μας βρισκόταν ακόμα στο τελωνείο.

 –Θα στείλουμε εφέντημ είπε ο Ιμπραήμ. Αύριο θα τα φέρουν στο σπίτι σου. Αλλά το αύριο των Τούρκων δεν πρέπει να το εμπιστεύεται κανείς. Έτσι απαίτησα να δοθεί αμέσως λύση στο πρόβλημά μου. Ύστερα από πολύ ψάξιμο , βρέθηκε ανάμεσα στο πολυάριθμο προσωπικό του κονακιού κάποιος αρκετά ενεργητικός να κατέβει ως το τελωνείο . Τα βιβλία και τα σημειωματάρια μου έφτασαν. Ένας χοντροκομμένος Αρμένης δραγουμάνος, που μου δήλωσε αυτάρεσκα

-Μουά παρλάρ φραντσέζο, ανέλαβε να εξετάσει τον Στράβωνα . Αποφάνθηκε ότι ήταν ακίνδυνος για την ευημερία της Υψηλής Πύλης. Στο μεταξύ εγώ είχα χάσει πάνω από τη μισή μέρα μου. Όμως είχα μάθει πολλά για τον τούρκικο τρόπο διοίκησης.»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 - «ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ»      του Gaston Deschamps εκδόσεις ΒΗΜΑ ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ