Τρίτη 13 Νοεμβρίου 2012

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΤΟΥ ΔΣΕ


Όταν τον Σεπτέμβρη του 1948 ο μηχανισμός της ηγεσίας του Δ.Σ.Ε. μετακινήθηκε στην «Άφρικα» – στην περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στις λίμνες μεγάλη και μικρή Πρέσπα και τα Αλβανικά σύνορα – και συγκεκριμένα στην Πύλη, στα σπίτια του χωριού εγκαταστάθηκαν οι υπηρεσίες της Προσωρινής Κυβέρνησης ενώ σε κοντινή προφυλαγμένη ρεματιά και σε  υπερκείμενο δασοσκεπές υψίπεδο σε απόσταση 2 χιλιομέτρων αναπτύχθηκαν οι εγκαταστάσεις του Γενικού Αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ). Αυτές περιλάμβαναν διάφορες υπηρεσίες: αποθήκες, σταθμό ασυρμάτου, το τυπογραφείο των εκδόσεων του ΔΣΕ, τα επιτελικά γραφεία, χώρους στρατωνισμού της μονάδας ασφαλείας του Γενικού Αρχηγείου και τα γραφεία των ηγετικών στελεχών.





ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο χάρτης της περιοχής όπου εγκαταστάθηκαν κατά κύριο λόγο τα αντάρτικα νοσοκομεία.


            Με την κρατούσα και επιτυχή κατασκευαστική πρακτική (ταχύτατη και ασφαλής κατασκευή, χρήση επιτόπιων υλικών, απόλυτη ενσωμάτωση στο περιβάλλον – άρα και απόκρυψη ), οι χώροι αυτοί γίνονταν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους υπόσκαφοι και κατά ένα μικρό υπέργειοι, με ξύλινα χωρίσματα και στέγη από επάλληλες σειρές κορμών δένδρων και συμπλήρωμα των μεταξύ κενών με υγρό χώμα και φύλλα. Τη στέγη τους, που κρύβονταν από το πυκνό, συνήθως,  φύλλωμα των δένδρων επικάλυπταν με κλαδιά, ώστε να εξασφαλίζεται η πλήρης απόκρυψή τους από αέρος…Με αυτόν τον  τρόπο κατασκευάστηκαν στη διάρκεια αυτού του πολέμου, από αμπριά και αποθήκες  μέχρι και  χώροι συνάθροισης εκατοντάδων μαχητών.

            Ιδιαίτερης όμως σημασίας ήταν η κατασκευή εντυπωσιακών σε μέγεθος και οργανωτική πληρότητα υγειονομικών εγκαταστάσεων, όπως ορεινά χειρουργεία  και  νοσοκομεία  δυναμικότητας χιλίων και πλέον κλινών,  όπως το νοσοκομείο στο Λιανοτόπι του Γράμμου!

            Σεπτέμβρης του 1948 και οι συχνές αεροπορικές προσβολές αναγκάζουν την ηγεσία του Υγειονομικού του ΔΣΕ – αρχίατρος Νώντας Σακελλαρίου – να μεταφέρει το νοσοκομείο που λειτουργούσε στο σχολείο του χωριού Ψαράδες, αρχικά στα σπίτια του χωριού Πυξός και λίγο αργότερα – καθώς οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται αδιάκοπα – σε σπίτια στο Βροντερό.

Η ημερήσια όμως πρακτική της μετακίνησης των τραυματιών στη διάρκεια των συναγερμών στη δασωμένη πλαγιά απαιτούσε αφ’ ενός πολλούς τραυματιοφορείς, αφ’ ετέρου προκαλούσε επικίνδυνη κακουχία και καταπόνηση στους τραυματίες.

Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες ο Ν. Σακελλαρίου με οδηγό τον Στ. Πιτιανούδη εντοπίζουν σε μικρή απόσταση από το δρόμο προς το Αγκαθωτό και σε μια πτύχωση του βράχου μπροστά σε μια μικρή χαράδρα, μια καλοσχηματισμένη σπηλιά με είσοδο που μισοκρύβεται από μια κορομηλιά!

            Εδώ ο ΔΣΕ κατασκεύασε το κεντρικό νοσοκομείο του την  αρχιτεκτονική του θα την περιγράψουμε στην συνέχεια.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ



ΙΑΤΡΟΙ


Οι ανάγκες περίθαλψης τραυματιών και αρρώστων εμφανίστηκαν, όπως ήταν φυσικό, απ' την πρώτη στιγμή της δημιουργίας των αντάρτικων ομάδων των καταδιωκόμενων αγωνιστών και όσο το αντάρτικο φούντωνε, τόσο αυτές οι συγκεκριμένες ανάγκες μεγάλωναν. 

Οι πρώτοι αντάρτες περιποιούνταν μόνοι τους τις ελαφρές πληγές τους, πλένοντάς τες με νερό, με ξίδι ή με λάδι και για επιδέσμους χρησιμοποιούσαν κομμάτια από ρούχα ή πανιά. Οι ελαφρά τραυματίες ακολουθούσαν τα τμήματα. Όμως όσοι δεν μπορούσαν να μετακινηθούν, κρύβονταν σε μαντριά, σε σπηλιές ή στα δάση, με κίνδυνο να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Μαζί με αυτούς τον ίδιο κίνδυνο διέτρεχαν και οι αντάρτες της υποτυπώδους Υγειονομικής Υπηρεσίας που τους φύλαγαν και τους παρείχαν στοιχειώδη βοήθεια.

Γιατροί στο βουνό δεν υπήρχαν και όσοι είχαν κάποιες γνώσεις νοσοκόμου μοιράζονταν στα τμήματα και αποτελούσαν μέρος της μάχιμης δύναμής τους. Με τα νοσοκομειακά τους καθήκοντα ασχολούνταν μετά το τέλος των μαχών. Ανύπαρκτο ήταν επίσης το φαρμακευτικό υλικό, αν και σε κάποιες περιπτώσεις γινόταν δυνατή η στοιχειώδης προμήθειά του μέσα από συνδέσμους με την Εθνική Αλληλεγγύη.

Έτσι, κατέστη εντελώς απαραίτητη η οργάνωση της Υγειονομικής Υπηρεσίας.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μεταφορά τραυματία από αντάρτες.




Από το καλοκαίρι του 1946, όταν το αντάρτικο άρχισε να αναπτύσσεται, είχαν ήδη βγει στο βουνό οι πρώτοι γιατροί, όπως:

O Νίκος Παλιούρας ή Κοκολιός
O Βασίλης Δαδαλιάρης,
O Νώντας Σακελλαρίου
O Τάκης Σκύφτης, ο οποίος τοποθετήθηκε στη συνέχεια αρχίατρος του Κλιμακίου του Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ).
O Γιώργος Τζαμαλούκας, «πατέρας της ανταρτικής χειρουργικής».
O Πέτρος Κόκκαλης, που υπηρέτησε και ως γιατρός και ως σημαίνον πολιτικό στέλεχος, αφού υπήρξε υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Παιδείας στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση.

Ήρθαν και ξένοι γιατροί απ' τις Λαϊκές Δημοκρατίες, γνωστοί στους αντάρτες με ψευδώνυμα
Τιμπόρ, από την Ουγγαρία,
Μήτσος και Θόδωρος, από τη Βουλγαρία
Ιπποκράτης και Αρης ή Ομηρος, από την Πολωνία.

 Το ιατρικό προσωπικό το συμπλήρωναν και γιατροί του κυβερνητικού στρατού, που είχαν αιχμαλωτιστεί απ' τους αντάρτες, όπως ο Τ. Πετρόπουλος.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Πρόχειρη περιποίηση τραυματία.

Αναμφίβολα, η εμφάνιση των γιατρών στο βουνό βελτίωσε τις συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών, ανάλογα με τις συνθήκες διεξαγωγής του πολέμου και τις κατά τόπους δυνατότητες. Βεβαίως, πουθενά δεν υπήρξαν και δε θα μπορούσαν να υπάρξουν συνθήκες που θεωρούνται ιδανικές για να προσφέρει ο κάθε γιατρός τις υπηρεσίες που είναι αναγκαίες και απαραίτητες. Οι συνθήκες ήταν οι πιο αντίξοες προκειμένου να μπορεί να οργανωθεί στοιχειώδης περίθαλψη.

 

ΝΟΣΟΚΟΜΕΣ  - ΤΡΑΥΜΑΤΙΟΦΟΡΕΙΣ

Οι νοσοκόμες του ΔΣΕ ήταν συνήθως οπλισμένες και συμμετείχαν στις επιχειρήσεις και πολλές φορές γινόντουσαν και τραυματιοφορείς όπως η Σουλτάνα Ροδοπούλου του 597 τάγματος που μετέφερε στις πλάτες της, τραυματίες μέχρι το πρόχειρο ιατρείο ενώ γύρω της σφύριζαν οι σφαίρες.

Η Λυμπεροπούλου Ευδοξία από το Κότυλο Αρκαδίας που την είχε εκπαιδεύσει ο Π Κόκκαλης νοσοκόμα χειρουργείου, αυτή συνελήφθη κατά την εκτέλεση των καθηκόντων της και εκτελέστηκε από τον κυβερνητικό στρατό.

Κατά τις πορείες η αντάρτισσα νοσοκόμα με ένα σακίδιο λίγων φαρμάκων πρόσφερε βοήθεια όπως η Φώτω που ακολούθησε το 2ο Τάγμα της φάλαγγας αόπλων στη Ρούμελη.




 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μάθημα πρόχειρης παροχής ιατρικής φροντίδας σε τραυματία.

Η Ευανθία Ζωίδη, που κατατάχθηκε, ως νοσοκόμα, στις γραμμές του στις αρχές του 1948, μας δίνει χαρακτηριστικά στιγμιότυπα των τεκταινόμενων της περιόδου. Μας μεταφέρει με τον δικό της τρόπο, στο κλίμα της εποχής της του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

«Εγώ πήγα να εργαστώ στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ, που βρισκόταν στο χωριό μου, Μονόπυλο Καστοριάς. Στην αρχή σε παθολογικό τμήμα και αργότερα σε χειρουργικό τμήμα. Ύστερα από λίγο καιρό το Νοσοκομείο μεταφέρθηκε στο Γράμμο. Μέσα στο δάσος είχαν φτιάξει τέλειους θαλάμους από κορμούς πεύκων, όπως και τα κρεβάτια τους. Βρήκαμε έτοιμο χειρουργείο. Κοντά στους θαλάμους υπήρχαν και αμπριά, φαρμακείο με φαρμακοποιό τον μπαρμπα- Ηλία. Η κουζίνα και το πλυντήριο είχαν τοποθετηθεί μακριά από το Νοσοκομείο για να μη γίνει στόχος από τον καπνό. Ως γιατρούς - χειρούργους είχαμε τον Τζιαμαλούκα, τον Πετρόπουλο, καθώς και Ούγγρους εθελοντές. Για παθολόγους τον αρχίατρο Σακελαρίου και τους Φωτόπουλο, Μπαρτσιώτα, Δαδαλιάρη και Τράγγα. Υπήρχαν ομάδες τραυματιοφορέων. Όλο το προσωπικό του Νοσοκομείου γνώριζε σε ποια ομάδα αίματος ανήκαμε. Σε ώρες ανάγκης, δίναμε το αίμα μας". "Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό: Μας ήρθε μια μαχήτρια ακρωτηριασμένη και από τα δυο της πόδια. Ξεψυχούσε στο χειρουργικό τραπέζι. Ο γιατρός Τζαμαλούκας, αμέσως βρήκε ποια από τις νοσοκόμες είχε την ομάδα αίματος που χρειάζονταν. Πήραν από το αίμα της και το έβαλαν στην τραυματισμένη. Σε λίγο άνοιξε τα μάτια της. Η χαρά μας δεν περιγραφόταν...».
           

Στη μάχη του Γράμμου τον Απρίλιο του 1949 οι νοσοκόμες δούλεψαν υπεράνθρωπα και βοηθούσαν τους γιατρούς που έκαναν περισσότερες από 30 εγχειρήσεις.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Νοσοκόμα ανταρτοομάδας.


Οι τραυματιοφορίνες  της 16ης Ταξιαρχίας στην μάχη του Αι Λια Μυροβλήτη κατέβαζαν τραυματίες και ανεβαίνοντας πήγαιναν φορτωμένες πυρομαχικά, σε περιοχές που δεν πήγαιναν τα μουλάρια, ο λόχος τραυματιοφορέων της ταξιαρχίας από τις 40 γυναίκες που είχε οι 31 πήραν παράσημο «Ηλέκτρα», μερικές από αυτές είναι :

Γαλάνη Σπυριδούλα 103 Ταξιαρχίας
Νοίτση Χρυσάνθη 103 Ταξιαρχίας
Τσώτα Σταματία 108 Ταξιαρχίας
Στεργίου Νίκη 18 Ταξιαρχίας
Δαλκερανίδου Νίκη 18 Ταξιαρχίας
Δατσίκα Στέλλα 18 Ταξιαρχίας
Βουνοτρυπίδου Δέσποινα 18 Ταξιαρχίας
Παπαπαύλου Αλεξάνδρα 16 Ταξιαρχίας
Σαλήμκα – Γκαβέλα Γαλάτεια
Ιωαννίδου Φωτεινή κα



ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ





Όπου ήταν δυνατό δημιούργησαν μέσα στα δάση ή σε σπηλιές αναρρωτήρια και νοσοκομεία, εκπαίδευσαν νοσηλευτικό προσωπικό, δημιούργησαν κινητές ιατρικές μονάδες με τα πρόχειρα απαρχαιωμένα μέσα που διέθεταν κι ήταν μαζί πολίτες, αντάρτες κι επιστήμονες, αφού με το δικό τους τρόπο συμμετείχαν στις μάχες ακολουθώντας τα τμήματα στις πολεμικές επιχειρήσεις.

 


ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Μεταφορά τραυματία από αγρότισσες, κάποιες από αυτές είχαν παιδιά αντάρτες και κάποιες παιδιά στρατιώτες.


Μάλιστα μετά από τις μάχες οι γιατροί προέβαιναν στην εξαγωγή δικών τους συμπερασμάτων για τη βελτίωση των υπηρεσιών που προσέφεραν. Έτσι έγινε και με τη μάχη του Γράμμου. "Η Μάχη του Γράμμου - γράφει ο Ν. Σακελλαρίου - πολλά μας δίδαξε. Έμπαιναν άμεσα προβλήματα, τα οποία έπρεπε να υλοποιηθούν".

α. Να δημιουργήσουμε σχολές υγειονομικών στελεχών, που να είναι σε θέση να πλαισιώνουν τις ταξιαρχίες και τα τάγματα μια και δεν ήταν εύκολο να εξασφαλίσουμε γιατρούς.
β. Να οργανώσουμε σχολές νοσοκόμων σε ευρεία κλίμακα.
γ. Να εξασφαλίσουμε τους υγειονομικούς σχηματισμούς, νοσοκομεία, χειρουργικές ομάδες, αναρρωτήρια, τάγμα τραυματιοφορέων, σταθμούς επίδεσης και προώθησης και άλλα από τον κίνδυνο αεροπορικού βομβαρδισμού.

Όλα αυτά έπρεπε γρήγορα να βρουν τη λύση τους και ακόμα να προσαρμόσουμε την οργάνωσή μας με βάση και το οδικό δίκτυο του χώρου"



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Τραυματίες και ιατροί του ΔΣΕ.

Ο γιατρός Γ. Τζαμαλούκας, όταν στα τέλη του 1947 έφτασε στο βουνό και παρέλαβε ένα αντάρτικο νοσοκομείο. 

«Ρώτησα το συνάδελφο Σακελλαρίου για τη θεραπεία των τραυματιών και των αρρώστων - δηλαδή τι μέσα και τι φάρμακα χρησιμοποιούν. Μου απάντησε με φανερή λύπη ότι για την ώρα τα φάρμακα, που είχαμε στη διάθεσή μας, ήταν ελάχιστα. Με δυσκολία βγάζαμε πότε - πότε από τις πόλεις. 

Κύριος εφοδιαστής μας και στα φάρμακα, όπως και στα όπλα και στα πυρομαχικά, ήταν ο αντίπαλος, που στις διάφορες συγκρούσεις και μάχες μαζί του τα άφηνε όλα και το 'βαζε στα πόδια Την ημέρα αυτή άρχιζα να σχηματίζω μια καθαρή και συγκεκριμένη εικόνα για τις δυσκολίες του αντάρτικου. Άφησα για την ώρα στην άκρη τη χειρουργική και άρχισα να ασκώ γενική ιατρική. 

Έκανα καθημερινή "ψυχολογική" θεραπεία στους τραυματίες και άρρωστους αντάρτες. Άνοιγα μαζί τους συζήτηση πάνω σε πολιτικά θέματα, τους έκανα διάφορες ομιλίες για ιατρικά ζητήματα, τους μιλούσα για την αρρώστια τους και τα τραύματά τους και με ελάχιστα φάρμακα και τη βοήθεια του οργανισμού, σιγά - σιγά, οι άρρωστοι και οι τραυματίες θεραπεύονταν.

 Άρχισα να προσαρμόζω και την Ιατρική μου στον παρτιζάνικο τρόπο ζωής.
Θυμάμαι ότι σαν θεραπευτικό μέσο για διάφορους πόνους χρησιμοποιούσα μια πέτρα ζεστή. Την έβαζα στη φωτιά, θερμαινόταν αρκετά, την τύλιγα σε ένα πανί και την τοποθετούσα στο μέρος που πονούσε. Η ζέστη ανακούφιζε τον πόνο. Η "θεραπεία" αυτή έγινε πασίγνωστη και οι αντάρτες συχνά αστειεύονταν για τη "σύγχρονη" Ιατρική».




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ :  Η αντάρτικη υγειονομική παράδοση στα χρόνια του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, η περίθαλψη του ΔΣΕ ήταν σε πολύ χειρότερη βαθμίδα.

            Σημαντική ήταν η βοήθεια, που τους δόθηκε σε ιατρικό και φαρμακευτικό υλικό από τις Λαϊκές Δημοκρατίες.
            Από την Υγειονομική Υπηρεσία του Γενικού Αρχηγείου εκδόθηκε ένα βιβλιαράκι πρώτων βοηθειών, με τίτλο «Απλές οδηγίες για το νοσοκόμο και τον αντάρτη», που μοιράστηκε σε νοσοκόμους και αντάρτες.

Οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων. Φτιάχτηκε, στο χώρο του Βίτσι, άξονας διακομιδής των τραυματιών.

Ιδρύθηκε κεντρική φαρμακαποθήκη. Οργανώθηκε η τροφοδοσία των ασθενών, έτσι ώστε να μη σημειώνονται ελλείψεις τροφών, τις οποίες είχαν ανάγκη για τη θεραπεία τους.

Μάλιστα, το δίκτυο αυτό των Υγειονομικών Υπηρεσιών του Γενικού Αρχηγείου το είχε επισκεφτεί και ο μεγάλος Γάλλος ποιητής, Πωλ Ελυάρ. ».

Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι, επειδή υπήρχε διαρκή έλλειψη παυσίπονων στους τραυματίες, οι τραυματίες τραγούδαγαν για να ξεχνούν τον πόνο τους ο γιατρός Χουζούρης γράφει ένα περιστατικό:

«Θυμάμαι για κοπέλα που … ήταν Πόντια,…….. ήταν συνηθισμένο φαινόμενο να ακούς φωνές πόνου και βογκητά τραυματιών ………… Όπως κατάλαβα, όταν φτάνανε κοντά μου δεν ήταν βογκητά αλλά τραγούδι, μάλλον έμοιαζε με τραγούδι, από εκείνα τα αντάρτικα που τραγουδούσαν οι λαβωμένοι και γιάνανε τα τραύματα τους γρηγορότερα.

 Είχε τραύμα διαμπερές στο στήθος. Όταν ανέβαζε τη φωνή της την έπιανε βήχας κι έκανε αιμοπτύσεις. Γι αυτό τραγουδούσε τόσο παράξενα. Παρακάλεσα ……….. να κατεβάσουν το φορείο. Τη φίλησα στο πρόσωπο που ήταν γεμάτο ξεραμένα αίματα. Τη θερμοπαρακάλεσα να μην τραγουδά άλλο . < Θα τραγουδήσεις, αργότερα, πολύ πάρα πολύ, όταν γίνεις καλά, όταν κατέβουμε πάλι στα χωριά μας, στις πολιτείες, όταν κάνουμε λαϊκή δημοκρατία> ……. Την προώθησα κατευθείαν για Ελβασάν, δεν ξέρω αν επέζησε…..».




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Βιβλίο του Γ Τζαμαλουκά που αφορά τις χρόνιες ορθίτιδες και είχε εκδοθεί το 1939.

ΣΧΟΛΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΩΝ

 

Το 1947 με πρωτοβουλία των γιατρών του ΔΣΕ δημιουργήθηκαν πρόχειρες σχολές μικρής διάρκειας παραγωγής νοσοκόμων.

Ο γιατρός Β Δαδαλιάρης τον Φεβρουάριο του 1947 στην Αχελινάδα Χασίων φτιάχνει την πρώτη σχολή νοσοκόμων και ο ίδιος τον Μάρτιο-Απρίλιο του 1948 οργάνωσε δεύτερη σχολή στην Ανθρακιά Χασίων.

Ο Νίκος Κοκολιός οργάνωσε σχολή νοσοκόμων στην Κυψέλη τον Μάρτιο – Απρίλιο 1947.

Ο Γιώργος Νεδέλκος έφτιαξε σχολή νοσοκόμων στο Βίτσι.

Το ΓΑ του ΔΣΕ αποφάσισε να δημιουργήσει δύο σχολές μεσαίων υγειονομικών στελεχών με πεντάμηνη διάρκεια φοίτησης Διευθυντής ορίστηκε ο Νίκος Μαγκάκης και ΠΕ η Χαρούλα Πάρνη. Η σχολές εγκαταστάθηκαν  στο Τύρνοβο μετά όμως  πήγαν  στις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος ομάδων που βρισκόταν το τάγμα τραυματιοφορέων με διοικητή τον Σπ Πεσεσκίδη (Φωκά). Από αυτές τις σχολές αποφοίτησαν  152 αντάρτες, που ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί της Υγειονομικής υπηρεσίας. Στην τρίμηνη σχολή νοσοκόμων αξιωματικών στο χωριό Κόττα οι εκπαιδευόμενοι ήταν 100 (άντρες-γυναίκες). 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Πέτρο Σ. Κόκκαλης ο κορυφαίος γιατρός του ΔΣΕ. 

Κάποιες από τις κοπέλες που αποφοίτησαν ήταν :

Μαρία Νικολαίδου

Ελένη Τιμηρίδου

Αναστασία Αμπατζή

Μάρθα Πεσεκσίδου (Φωκά). κα

Στ Βωβούσα τον Μάρτιο του 1948 οργανώθηκε σχολή νοσοκόμων 13 άνδρες  και 13 γυναίκες.

Βιργινία Παπαχρήστου-Πλότσικα

Σοφία Κούτλια

Βασιλική Τσαγανά

Βάγια Κολοβού

Αργυρώ Βράχα

Κατίνα Βράχα

Φόνη Βράχα κα

Με υπεύθυνο το γιατρό Γ Ορφανό στην τοποθεσία Ράμνιμπορ του Καιμακτσαλάν ο εκεί διευθυντής του νοσοκομείου γιατρός Χουζούρης οργάνωσε ένα μικρό τμήμα 10 νοσοκόμων τις οποίες ειδίκευσε από αυτές η μια ειδικεύτηκε αναισθησιολόγος και μια εργαλειοδότρια.

Σ όλα τα αρχηγεία των περιοχών που στην συνέχεια έγιναν μεραρχίες λειτούργησαν σχολές νοσοκόμων πχ στην 7η Μεραρχία λειτούργησε σχολή νοσοκόμων για 15 γυναίκες μεταξύ των οποίων η

Μυρσίνη Αναγνώστου (Μπάγκου)

Βασιλική Σταματούδη

Βασιλική Κατσικούδη κα

 




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης.


ΙΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΣΕ



Το Σεπτέμβρη του 1946 στα Χάσια, στο χωριό Ανθρακιά, ιδρύθηκε το πρώτο αναρρωτήριο. Ιδρύθηκε λοιπόν πρόχειρος καταυλισμός για αναρρωτήριο. Το εξυπηρετούσαν ο γιατρός Χρήστος από το Κηπουργιό Γρεβενών με το νοσοκόμο Τάκη από τη Γριά Γρεβενών και τις νοσοκόμες Αγορίτσα Μητράκη - Τσακίρη, Ελπίδα Γιωργούλα, Σταυρούλα Γιωργούλα και Δέσποινα, που ήταν στο τμήμα μας με τον Αρη Βελουχιώτη. 

Με πολύ μεγάλες δυσκολίες προμηθευόντουσαν τα φάρμακα και υπήρχε φροντίδα για την ασφάλεια των τραυματιών με σκοπιές. Παρ όλα αυτά με  προδοσία περικύκλωσε ο στρατός το αναρρωτήριο  και με μεγάλη δυσκολία κατάφεραν να σώσουν  τους τραυματίες μεταφέροντάς τους σε άλλο σημείο.
Σε πολλά μέρη υπήρξαν νοσοκομειακές μονάδες του ΔΣΕ, όπως   στο Τροβάτο, βρισκόταν  Κινητό Νοσοκομείο, στο Τρίδεντρο (Ρούμελης) για αυτό το νοσοκομείο έχουμε μια περιγραφή από τον Κ. Τάτση που αξίζει να δούμε:

 «Στις 22.5.49, περίπου τις πρωινές ώρες, πριν ακόμα καλά - καλά βγει το φως την ημέρας, περάσαμε το ποτάμι Αγραφιώτης, το οποίο έρχεται από Τροβάτο και Βραγγιανά, στο σημείο που ενώνεται με τη ρεματιά, που ονομάζεται Μαυρόρεμα και κατεβαίνει από τη Νιάλα. Στη συνέχεια προωθηθήκαμε μέσα στο Μαυρόρεμα προς τη Νιάλα σε απόσταση 60 - 80 μέτρα. Εκεί, σε εκείνη τη ρεματιά, κάτω από τα νέα και γεμάτα βλάστηση πλατάνια και άλλα διάφορα δέντρα, αποφασίσαμε να κάνουμε λούφα την ημέρα.

Η κούραση, η πείνα, τα τραύματα και η αδυναμία που γενικά προερχόταν από την έλλειψη διατροφής για μεγάλα χρονικά διαστήματα, έριξε αμέσως την απόλυτη πλειοψηφία των τραυματιών σ' έναν βαθύ ύπνο. Αφού πέρασαν περίπου 2-3 ώρες, απότομα, μας αιφνιδίασε μια ριπή από οπλοπολυβόλο και μερικές τουφεκιές του αντιπάλου, που βρισκόταν στα 70 - 80 μέτρα στην ευθεία και είχε ανοίξει πυρ σε κάποιους μαχητές της Διμοιρίας Ασφαλείας του Νοσοκομείου που είχαν πάει σε κάποια σπιτάκια που βρίσκονταν στη δασωμένη πλαγιά πιο πέρα. Πρέπει να τονιστεί ότι η Διμοιρία Ασφαλείας δεν είχε καταλάβει θέσεις γύρω από τον καταυλισμό μας και δεν παρατηρούσε κανένας τις κινήσεις του στρατού, γεγονός που οδήγησε στον αιφνιδιασμό μας, και έτσι η Διμοιρία αυτή με τους περίπου 17 μαχητές δεν μπόρεσε να ρίξει ούτε μια ντουφέκια στον στρατό» («Το οδοιπορικό ενός ανταρτοεπονίτη στο ΔΣΕ», σελ. 208-209)«Τότε - συνεχίζει σε άλλο σημείο - με τις πρώτες ριπές του οπλοπολυβόλου του αντιπάλου, καταλάβαμε ότι βρισκόμαστε σε κλοιό, χωρίς φυσικά, να γνωρίζουμε καθαρά τις θέσεις του, ούτε καν κάποιος να βρεθεί να καθοδηγήσει τους τραυματίες και τους είδαμε να σκορπίζουν ανοργάνωτα μέσα στη δασωμένη ρεματιά».







ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ :  Αύγουστος του 1948, μεταφορά τραυματία στην μάχη του Κάντζικου στον Γράμμο.



Κατά το μεσημέρι της ίδιας μέρας, όπως μας λέει ο Κ. Τάτσης, ο στρατός κατάφερε να πιάσει τη βασική μάζα των τραυματιών, γύρω στους 60 - 70 μαχητές του ΔΣΕ, και να τους οργανώσει σε φάλαγγα που οδηγήθηκε προς το χωριό των Αγράφων. Ωστόσο, ένα μέρος των τραυματιών και του νοσηλευτικού προσωπικού διέφυγε πάνω στη δασωμένη ρεματιά. Μόλις αυτή η κίνηση έγινε αντιληπτή απ' τις δυνάμεις του στρατού, άρχισε να καταλαμβάνει θέσεις - κλειδιά γύρω απ' τη ρεματιά, για να ανακόψει το πέρασμα των ανταρτών στη δασωμένη περιοχή, οπότε θα ήταν πιο εύκολο να διαφύγουν.

Όπως λέει ο Κ. Τάτσης, εκτός απ' τη δική του ομάδα των 8 μαχητών που κατάφερε να διαφύγει, ήταν και άλλη μια ομάδα 16-17 ανταρτών που προέρχονταν από τη Διοίκηση και τη Διμοιρία Ασφαλείας του Κινητού Νοσοκομείου. Το μεσημέρι, πάνω στη Νιάλα - συνεχίζει τη διήγησή του ο Κ. Τάτσης - εμφανίστηκε δύναμη του στρατού, με στόχο να ανακόψει τη διαφυγή των ανταρτών. Όμως, η ομάδα των 17 μαχητών είχε ήδη προλάβει να περάσει και να κατευθυνθεί προς το χωριό Καροπλέσι. Η ομάδα που ήταν και ο Κ. Τάτσης είχε μείνει στο δασωμένο.

 «Εκτιμώντας την κατάσταση (...) διαπιστώσαμε ότι την επόμενη ημέρα θα είναι δύσκολο να καταφέρει κάποιος να κρυφτεί σ' αυτόν το χώρο από το στρατό. Τότε, καταλήξαμε στην ομόφωνη, μοναδική και επικίνδυνη απόφαση να περάσουμε τη νύχτα την οροσειρά της Νιάλας, που ήταν πιασμένη από το στρατό. Το σημείο που επιλέξαμε να περάσουμε στη Νιάλα ήταν ο μεγάλος αυχένας, όπου έγερνε ο δρόμος προς την Πόρτα Καρδίτσας» («Το οδοιπορικό ενός ανταρτοεπονίτη στο ΔΣΕ», σελ. 212).


Η μικρή ομάδα των ανταρτών, στην οποία συμμετείχε και ο Κ. Τάτσης, μέσα από πολλές δυσκολίες κατάφερε να περάσει απ' τη Νιάλα. Αμέσως μετά την οροσειρά, η ομάδα «έπεσε» πάνω σε στρατιωτικό καταυλισμό, απ' όπου σώθηκε χάρη στα ελλιπή μέτρα ασφαλείας του στρατού. 

Κατευθύνθηκαν προς το χωριό Μοναστήρι Σάικα και στο Μέγδοβα. Τη νύχτα, κατάφεραν να περάσουν στο δασωμένο μέρος της ρεματιάς και να πάρουν το δρόμο προς το Μοναστήρι, όπου και συναντήθηκαν με την ομάδα των 17, που είχε περάσει τη Νιάλα την προηγούμενη μέρα...





ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Νοσοκόμα σε αντάρτικο νοσοκομείο, αυτές οι πολυτέλειες τραυματίες σε κρεββάτια με τσιγαράκι στο χέρι και όμορφες, αλλά λιγάκι θυμήζουσα μάνα-αδελφη ασπροντυμένες νοσοκόμες ήταν πολύ σπάνιες στον ΔΣΕ, κάποια εξαίρεση ίσως έχουμε στο κεντρικό νοσοκομείο που θα περιγράψουμε και σε ποιό βαθμό και τι ακριβώς, είναι προφανές λοιπόν ότι εδώ έχουμε μια φωτογραφία προπαγάνδας που απευθυνόταν στον πληθυσμό για την προσέλκυση εθελοντών.



Ο γιατρός Τ. Σκύφτης που ήταν στα τμήματα της Νοτίου Ελλάδας λέει:
 «Πώς παρέχονταν η περίθαλψη των τραυματιών: Σε κάθε σχεδιαζόμενη επίθεση των τμημάτων εγκαθιστούσαμε το χειρουργείο σε απόσταση μικρότερη από δύο ώρες μακριά από τον στόχο. Τοποθετούσαμε τέσσερα παλούκια στο έδαφος, ξύλα και κλαδιά σχημάτιζαν το χειρουργικό τραπέζι, συνήθως κάτω από δέντρα - σπάνια σε σπίτι. Κλίβανος δεν υπήρχε, χειρουργικά γάντια δεν υπήρχαν. Μπόλικος αιθέρας και άλλα ναρκωτικά δεν υπήρχαν. Κρατούσαμε πάντα ρεζέρβες για εγχειρήσεις που μόνο υπό νάρκωση μπορούσαν να γίνουν (κοιλιά - θώρακας κλπ.). Πολλές φορές χειρουργούσαμε με κεριά τη νύχτα ή με λάμπες αν είχαμε πετρέλαιο. βράζαμε λοιπόν τα εργαλεία σε τέντζερη, βράζαμε τις μπλούζες και πάντα τις φορούσαμε βρεγμένες και όταν δεν είχαμε πακεταρισμένες - αποστειρωμένες γάζες, βράζαμε και τις γάζες. Βοηθοί ήταν νοσοκόμες, όπως και ναρκωτές - που είχαν γίνει πολύτιμοι. Μ' αυτές τις συνθήκες γίνονταν όλες οι εγχειρήσεις - κοιλιάς, θώρακα, κρανίου κλπ.
Πολλές φορές έπεφταν και σταγόνες βροχής ή φύλλα δέντρων στα τραύματα. Όποιος γιατρός δεν έζησε αυτή την ιατρική περιπέτεια, είναι δύσκολο να τα πιστέψει» .



Στις αρχές του 1948, πριν ακόμη ο τακτικός στρατός εξαπολύσει τη δεύτερη, μεγάλη εκκαθαριστική του επιχείρηση, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου - επιχείρηση «Κορωνίς» - το γενικό αρχηγείο του ΔΣΕ, υιοθετώντας εισήγηση του αρχιάτρου του - του γνωστού φυματιολόγου Νώντα Σακελλαρίου - έδωσε εντολή να αναζητηθεί η κατάλληλη τοποθεσία για τη δημιουργία ενός «νοσοκομείου», όπου θα μπορούσε να προσφερθεί φροντίδα σε πληγωμένους αντάρτες.



ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ

            Μέχρι τώρα έχουμε παρουσιάσει, με βάση τις υπάρχουσες μαρτυρίες, με σαφήνεια πως γινόταν η ιατρική παρακολούθηση των τραυματιών του ΔΣΕ, ας δούμε μια ακόμα μαρτυρία από τις επιχειρήσεις στον Γράμμο του 1948 και τα δεινά που τράβηξαν οι τραυματισμένοι, αλλά και την υπεράνθρωπη προσπάθεια να τους βοηθήσουν του νοσηλευτικού προσωπικού.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΠΗΛIΑΣ


"Άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις το 1948 στο Γράμμο, που κράτησαν 70-72 μέρες. Τραυματίες κατέφθαναν πολλοί, νύχτα μέρα ήμασταν επί ποδός. Όλη μέρα επιδέναμε τραυματίες, τα αεροπλάνα μάς βομβάρδιζαν. Όταν χτυπούσε συναγερμός όλοι οι τραυματίες μεταφέρονταν στα αμπριά, έπειτα τους βγάζαμε γιατί τα αμπριά είχαν πολύ υγρασία. Το απόγευμα σχεδόν όλο το προσωπικό μετατρέπονταν σε τραυματιοφορείς. Τον βαριά τραυματισμένο - αφού του δίνονταν οι πρώτες βοήθειες - τον μετέφεραν σε φορείο 4 άτομα. Ξεκινούσαμε - ώρα 5 το απόγευμα - από τα δάση και από τα μονοπάτια. Φτάναμε στον προορισμό μας στις 10 το πρωί. Εκεί μας περίμεναν φορτηγά αυτοκίνητα που μετέφεραν τους τραυματίες στον προορισμό τους. Εμείς πίσω πάλι για να συνεχίσουμε το έργο μας. Αυτό γινόταν επί 70 μέρες. Η κούραση και η εξάντληση δεν περιγράφεται".

"Αρχίζει η πορεία Γράμμο - Βίτσι. Φτάνοντας στο Βίτσι μας έστειλαν σε μάχιμα τμήματα. Εγώ με άλλες συναγωνίστριες, καταταχθήκαμε στην 14η Ταξιαρχία. Πήραμε μέρος σε όλες τις μάχες του Μπίκοβικ και της Φλώρινας. Δε σταματήσαμε να είμαστε μαχήτριες και νοσοκόμες. Σε μια από τις επιχειρήσεις είχαμε τραυματίες. Η νοσοκόμα, Ελεονώρα Ελευθερίου είχε δύο τραυματίες και δεν μπόρεσαν να οπισθοχωρήσουν. Πήρε τους τραυματίες και κρύφτηκαν στους θάμνους. Όταν συμπτυχθήκαμε είδαμε ότι έλειπε η νοσοκόμα και δύο αγωνιστές. Τότε καταλάβαμε ότι υπάρχουν τραυματίες και κάπου θα έχουν κρυφτεί. Πραγματικά, το επόμενο βράδυ πήγαμε, ψάξαμε και τους βρήκαμε".




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΠΗΛIΑΣ


"Ο αρχίατρος Σακελαρίου, μας βρήκε εκεί που ήμασταν και μας συγκέντρωσε. Μας έστειλε σε υγειονομική σχολή. Τελειώνοντας μας έδωσαν το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Ξανά δημιουργήθηκε το χειρουργείο. Το προσωπικό του πήγαινε κοντά στις μάχες για τις πρώτες βοήθειες. Επίσης πηγαίναμε στα μάχιμα τμήματα και ελέγχαμε ό,τι αφορούσε την υγειονομική υπηρεσία. Στην περιοχή της Καστοριάς, κοντά στο Βίτσι, είχε οργανωθεί Λαϊκό Νοσοκομείο, το οποίο ήταν - αν θυμούμαι καλά - στο χωριό Βροντερό, το οποίο και βοηθούσαμε".



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΠΗΛIΑΣ

"Αρχίζουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βίτσι και οπισθοχωρούμε στο Γράμμο. Σύντομα θα οπισθοχωρήσουμε και από το Γράμμο, τον Οκτώβρη του 1949. Πριν μια μέρα από την οπισθοχώρηση μας είπαν ότι όσοι είναι τραυματίες, άρρωστοι και αδύνατοι, να φύγουν στα μετόπισθεν. Κανένας από εμάς δεν έφυγε. Όλοι μείναμε. Την επόμενη μέρα πέσαμε σε κλοιό, τα αεροπλάνα πετούσαν τόσο χαμηλά που μας μυδριοβολούσαν. Εγώ ήμουν με την Ελεονώρα και την Ελένη. Ορκιστήκαμε ότι αν πρόκειται να μας πιάσουν, θα αυτοκτονήσουμε. Μέσα στον πανικό, βρέθηκα μόνη μου. Στην καλή μου τύχη, βγήκε μπροστά μου ένας γνωστός μου, έμπειρος μαχητής, ο Γιάννης Αλεξίου και στη συνέχεια βρήκαμε μια άλλη μαχήτρια που μας έβγαλε από τον κλοιό και συνδεθήκαμε με τα υπόλοιπα τμήματα στο Πυλκάτη. Αργότερα έμαθα πώς η Ελεονώρα, η αγαπημένη μου αγωνίστρια και ηρωίδα που ήταν πάντα πρώτη και χαμογελαστή, σκοτώθηκε στο Γράμμο...".

           Οι νοσοκόμες και οι τραυματιοφορείς είχαν τεράστιο πρόβλημα και με την γυναικεία φύση τους, « Η μεταφορά γινόταν νύχτα , σπάνια μέρα και πηγαίνοντας δρομολόγια κατά το δυνατόν καλυμμένα από δάσος……….. Ξεκινώντας το βράδυ , επέστρεφαν άυπνες και εξαντλημένες από την κούραση τις πρωινές ώρες……….» μια από αυτές τις κοπέλες διηγείται μετά από τυχαία συνάντηση σε ένα γιατρό που ήταν στο ΔΣΕ το πιο κάτω περιστατικό:
 «……. Η συναγουνίστρια Χυτήρη Μαίρη , θα τα θμάσι κι συ πιστεύου, υπεύθυνη γυνικών του νουσουκουμείου την είχαμι , μας έλιγι <Όσις έχιτι περίουδου να μι του λέτι, φουρείου να μη κουβαλίστι>. Ιγώ χαζό κουρτσάκ ακόμα, δεν τη μαρτύρησα κι μι άλλις τρις μιφόρτουσι έναν γκριμανταλά μι ιγκιφαλικό, να σιλέου κι αν μην πιστεύεις, οχ λιγότιρου απού ικατό ουκάδις . Τουν πηγαίναμι, μα ιμείς ηξιράμι πως τουν πηγαίναμι.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ  ΣΠΗΛIΑΣ

Παραπάνου απού δεκαπέντι φουρεία που ήμασταν ικείν η απουστουλή, μας άφσαν πίσου . Ιμένα, ποτάμ του αίμα κι γω δεν ξέρου. Άντιξα τι άντιξα, μα σ έναν ανήφουρου δεν μπόρησα, ξαφνικά χλούμιασα κιτιντώθηκα χάμου. Καλά που πρόλαβι μια συναγουνίστρια απού του Δουμουκό κι κράτησι τουν τραυματία αλλιώς θα τουν ρίχναμι κάτου. Οι άλλις ποιόν να προυτοκοιτάξουν , ιμένα , που τα τέζαρα ή αυτόν;»

 

 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ


Όταν λοιπόν αποφασίστηκε η κατασκευή του αντάρτικου νοσοκομείου ο αρχίατρος Σακελλαρίου είχε ζητήσει να πληρούνται τρεις προϋποθέσεις:

Α. πρόσβαση σε καθαρό νερό,
Β. φυσική κάλυψη απέναντι σε αεροπορικούς και επίγειους βομβαρδισμούς, καθώς και
Γ. συγκλίνων οδικό δίκτυο, ώστε να μεταφέρονται οι ασθενείς.

Επιλέχθηκε το ιδανικό σημείο, σε μια δασωμένη χαράδρα, κοντά στο ερειπωμένο χωριό Λιανοτόπι, στις όχθες των πηγών του Αλιάκμονα.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Όπως είναι κάποια τμήματα του νοσοκομείου σήμερα.


Τον Απρίλιο του 1948 άρχισε το «τιτάνιο» έργο της ανέγερσης του νοσοκομείου. Μέσα σε ένα μήνα, ως το Μάιο του 1948, είχε ολοκληρωθεί με την τεχνική καθοδήγηση του αντάρτη εργολάβου Μιχάλη Σουμελίδη, από την Ποντοκώμη Πτολεμαΐδας, μια πραγματικά εντυπωσιακή εγκατάσταση. Το νοσοκομείο, φτιαγμένο κυρίως με πέτρες και ξύλα που έκοψαν οι αντάρτες από τα πυκνά δάση του Γράμμου διέθετε δυνατότητα νοσηλείας 1.500 ατόμων -όπως ανέφερε το γενικό αρχηγείο του ΔΣΕ - δύο χειρουργεία, στα οποία γίνονταν ταυτόχρονα επεμβάσεις αλλά και κλίβανους αποστείρωσης.


Η σπηλιά βρίσκεται κατ΄ αρχήν σε ιδεώδες σημείο ως προς την πολύτιμη αντιαεροπορική κάλυψη αφού προσβάλλεται με ρουκέτες μόνο μέσω Αλβανίας, ενώ από τις βόμβες προστατεύεται από τις υπερκείμενες βραχώδεις υπώρειες του όρους Βροντερού, ύψους τουλάχιστον 100 μέτρων.

Αυτό που βλέπει τότε ο αρχίατρος Σακελλαρίου, είναι ότι η σπηλιά έχει ένα σπηλαιοθάλαμο εμβαδού περίπου 70 τ.μ. με ύψος γύρω στα 3,5 μ., ότι προσεγγίζεται σχετικά εύκολα, και ότι το πέτρωμα των βράχων είναι ασβεστολιθικό, άρα σχετικά μαλακό και εύθρυπτο. Έτσι, με απόφαση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ ύστερα από πρόταση του Σακελλαρίου, επιλέγεται η σπηλιά να αποτελέσει την ‘μόνιμη’ εγκατάσταση του νοσοκομείου, αφού εξασφαλίζει κατ’ αρχήν ασφάλεια και σχετικά καλή προσβασιμότητα.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Υπολείματα του αντάρτικου νοσοκομείου, όση φροντίδα και αν έδειξαν στην κατασκευή του, αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν ήταν τίποτα άλλο από χαμηλοτάβανη σπηλιά, και όμως αυτή η νοσηλεία ήταν η καλύτερη και η ασφαλέστερη που μπορούσε να προσφέρει ο ΔΣΕ.


Στην αρχή της άνοιξης του 1949 , εγκαθίσταται στο σπήλαιο εργοτάξιο της διοίκησης Μηχανικού του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Ν. Βυθούλκα, αξιωματικό με σπουδές πολιτικού μηχανικού και με εντατικούς ρυθμούς ξεκινούν εργασίες διάνοιξης του υφισταμένου σπηλαιοθαλάμου με μικροανατινάξεις και σκαπτικές-εξορυκτικές εργασίες «…όπως στα ορυχεία…» ( Μαρτυρία στον γράφοντα, του Αντώνη Βρατσάνου, συνταγματάρχη μηχανικού του ΔΣΕ και αρχισαμποτέρ που παρακολούθησε τις μικροανατινάξεις για τη διεύρυνση του εσωτερικού της σπηλιάς).
.
Η  ‘μελέτη του έργου, όπως αναγνωρίζεται σήμερα, προέβλεπε τους εξής άξονες ενεργειών:
  • την δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ωφέλιμης επιφάνειας μέσα στα σπλάγχνα του βουνού αλλά με εξασφάλιση από ενδεχόμενες καταπτώσεις.
  • την διαμόρφωση της μεγαλύτερης δυνατής επιφάνειας για νοσηλευτική χρήση.
  • την εξασφάλιση συνθηκών επαρκούς αερισμού και εύκολης κυκλοφορίας μέσα   στο χώρο.
  • την ταχύτατη υλοποίηση του έργου, υπό την αφόρητη πίεση εχθρικών ενεργειών, έλλειψης μέσων και υλικών.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Σε τέτοιους χώρους νοσηλέυτηκαν βαριά τραυματισμένοι αντάρτες, φυσικά τα υποστρώμματα ξυλείας για να δώσουν επίπεδη μορφή στον χώρο χρησιμοποιήθηκαν από το 1970 μέχρι το 1990.


Τα παραπάνω επιτεύχθηκαν με συνεχή εικοσιτετράωρη εργασία παράλληλων συνεργείων    που  ήταν :

1. συνεργείο εξόρυξης και εκβραχισμών. Υπολογισμοί έδειξαν ότι εξορύχτηκαν και μεταφέρθηκαν έξω, περί τα 200 κ.μ. βράχων, ποσότητα τεράστια για τις δυνατότητες, την πίεση του χρόνου, τα διαθέσιμα μέσα και τις γενικότερες συνθήκες πολέμου.

2. συνεργείο μεταφοράς και απόρριψης των προϊόντων εξόρυξης και εκβραχισμών. Τα προϊόντα των εξορύξεων έπρεπε να μεταφέρονται έξω ταχύτατα. Για το λόγο αυτό εφαρμόζεται η  μέθοδος της «σέσουλας», δηλαδή  μιας σκαφοειδούς κατασκευής από επιμήκη μαδέρια που με τη βοήθεια του κεκλιμένου δαπέδου της σπηλιάς τα μεταφέρουν κατρακυλώντας έξω και μπαζώνεται  το πρανές μπροστά στην είσοδό της.

3. συνεργείο υλοτόμων και ξυλουργών για την κατασκευή οικοδομικής ξυλείας και την προετοιμασία του ξύλινου φορέα και των παταριών ‘νοσηλείας’ των μαχητών του ΔΣΕ.

4. συνεργείο οικοδόμων και πετράδων για την το ‘’συμμάζεμα’’ των αναβαθμών και των κοιλοτήτων που προκαλούσαν οι εργασίες εξόρυξης.

5.  συνεργείο  γυναικών για την κατασκευή αχυροστρωμνών από τσουβάλια και των απαραίτητων ειδών ‘’εξοπλισμού’’ του νοσοκομείου.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μεταφορά τραυματία από νοσοκόμα - αντάρτισσα, η οποία κουβαλά τον ατομικό οπλισμό και των δύο. Έχω την εντύπωση ότι είναι στημένη η φωτογραφία.


Για την υποστύλωση επικίνδυνων για κατάπτωση βράχων, χρησιμοποιούνται κορμοί κέδρων διαμέτρου 25-35 εκ. Για τον ίδιο λόγο και για την στατική εξασφάλιση του συνολικού θόλου του σπηλαίου, με την ιδιοφυή σύλληψη της ιδέας των «κιόνων» διαμορφώνονται και οι δύο τεράστιες βραχοκολώνες! Δημιουργήθηκαν έτσι τέσσερις σπηλαιοθάλαμοι  σε τρία επίπεδα με συνολικό μήκος σπηλαίου τα 30 περίπου μ. και εμβαδόν της τάξης των 200 τ.μ., και  με  υψομετρική διαφορά εισόδου με το εσώτερο σημείο τα 12 μ.

Κατασκευάζεται κατόπιν ένα ιδιότυπο είδος παταριών και τελάρων με ορθοστάτες και οριζόντια δοκάρια από κλαδιά, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με σιδερένια πιόσχημα (σχήματος Π) σφυρήλατα καρφιά (‘κάντζες’) και επιστρώνονται με σανίδια τα οποία προέρχονται από τις άδειες κάσες των πυρομαχικών και πάνω τους τοποθετούνται πρόχειρα αχυροστρώματα.

Στον χώρο που προέκυψε, τοποθετούνται σφηνωτά στο δάπεδο και την οροφή του σπηλαίου, κατακόρυφοι κορμοί μικρότερης διαμέτρου που διαμορφώνουν και το ‘σχέδιο’, την ‘κάτοψη’ δηλαδή, όπου θα στηθεί η ωφέλιμη επιφάνεια των παταριών αλλά και οι διάδρομοι κυκλοφορίας, οι προσβάσεις και σκάλες για τα επίπεδα που δημιουργούνται. Όλα αυτά γίνονται με ασύλληπτους ρυθμούς για τα σημερινά δεδομένα οργάνωσης εργοταξίου!




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Προσωπικό και τραυματίες του νοσοκομείου σε εκδήλωση, δεξιά φαίνεται να υπάρχει μουσική ορχήστρα.


Με το τέλος των εργασιών διαμόρφωσης του εσωτερικού, κατασκευάζεται και μία σχετικά ευρύχωρη ξύλινη πλατφόρμα σε πρόβολο, με εμβαδόν περί τα 60 τ.μ., που αποτέλεσε ένα είδος αυλής, χώρου υποδοχής και εξωτερικών ιατρείων – αν επιτρέπεται ο  παραλληλισμός με τους σημερινούς γνωστούς όρους. Σε μια ξερολιθιά μήκους 7-8 μ. στο φρύδι της προκείμενης χαράδρας που αποτέλεσε το βάθρο μια σειρά κορμών  ύψους 3,5 μ. (σώζεται μέχρι σήμερα ένας από αυτούς στο βάθος της κοίτης του χειμάρρου) στήριζε τον σκελετό της πλατφόρμας που πετσώθηκε με χοντρά σανίδια-μαδέρια που φτιάχνονταν επιτόπου  με τη χρήση υλοτομικού πριονιού στη θέση ενός μικρού καταβαθμού του χειμάρρου  από κορμούς κέδρων που μεταφέρονταν από τα γύρω δάση με μουλάρια (Μαρτυρία του Λάσκου Λασκούδη, αξιωματικού του ΔΣΕ.:«…σβαρνίζοντας με τα μουλάρια φέρνανε τους κορμούς από το δάσος…»).

Με τέτοιο τρόπο κατασκευάστηκαν πάνω στην πλατφόρμα οι 3 παράγκες των γιατρών, διαστάσεων 2Χ2Χ2 μ. Την όλη εγκατάσταση συμπλήρωναν οι χώροι υγιεινής, δηλαδή το αποχωρητήριο που αποχέτευε κατ’ ευθείαν στη χαράδρα και ένα υποτυπώδες λουτρό με χρήση βαρελιού.

Έχει σημασία να διευκρινισθεί ότι όλη αυτή η εγκατάσταση, από το στόμιο της σπηλιάς, που έκλεινε με ένα ξύλινο πλαίσιο και όλη η πλατφόρμα μπροστά με τα παραπήγματα, παραλλάσσονταν με κλαδιά και φρέσκα φυλλώματα για την απαραίτητη απόκρυψη, το καμουφλάζ.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η φωτογραφία είναι από μια συγκέντρωση στελεχών του.

Το περιγραφέν σπουδαίο τεχνικό έργο, περαιώθηκε εντός μηνός, σύμφωνα με την μαρτυρία του Αντώνη Βρατσάνου στον γράφοντα. Ακόμη και για τα σύγχρονα δεδομένα και μέσα, τέτοιοι χρόνοι ολοκλήρωσης τέτοιων έργων είναι ασύλληπτοι, ανέφικτοι και εξωπραγματικοί…

Μετά την εγκατάσταση των τραυματιών και του προσωπικού, διαπιστώθηκαν και οι πρώτες αδυναμίες στη λειτουργία του νοσοκομείου: στα ψηλά πατάρια δεν υπήρχε επαρκής αερισμός με αποτέλεσμα να παρατηρούνται λιποθυμίες. Εκεί, σύμφωνα με την μαρτυρία της Κατίνας Λατίφη, αγωνίστριας του ΔΣΕ, εγκαταστάθηκαν οι νοσοκόμες.

Διαπιστώθηκε επίσης, ότι δεν ήταν δυνατή η διενέργεια χειρουργικών επεμβάσεων διότι ο διαθέσιμος και προβλεπόμενος χώρος αριστερά στον εισερχόμενο, δεν παρείχε συνθήκες ασηψίας, επαρκούς φωτισμού (παρά το ότι υπήρχε εγκατάσταση φωτισμού με δύο ηλεκτρογεννήτριες), αερισμού και απομόνωσης. Αναζητήθηκε γειτονικός χώρος σε παρακείμενη μικρή σπηλιά η οποία όμως δεν πληρούσε τις ελάχιστες απαιτήσεις. Αποφασίστηκε, λοιπόν, να γίνονται μόνον μικροεπεμβάσεις και αλλαγές επιδέσεων στα τραύματα των μαχητών που νοσηλεύονταν εκεί, ενώ οι βαριά τραυματισμένοι αντάρτες συνέχισαν να μεταφέρονταν σε οργανωμένα νοσοκομεία στην Αλβανία.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μια "θέα" της  «νοσοκομειούπολης» του Γράμμου, η φύση προσέφερε πλήρη κάλυψη.


Η επιμελητηριακή υποστήριξη του ‘νοσοκομείου’, γινόταν από το χωριό Βροντερό, ενώ κατά κανόνα η μεταγωγή των τραυματιών από τα πεδία των επιχειρήσεων γίνονταν είτε με βάρκα από την Μικρολίμνη, πράγμα επικίνδυνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, διότι οι βάρκες ήταν ιδεώδεις στόχοι για αεροπορικούς πολυβολισμούς, και στη συνέχεια με φορείο μέσα από τη χαράδρα  ή οδικώς από Λαιμό-Βροντερό.

Οι εγκαταστάσεις από πέτρα και ξύλο, περιελάμβανε 1.500 κρεβάτια, χειρουργεία, κλίβανους αποστείρωσης, ηλεκτρικό ρεύμα, πολλούς βοηθητικούς χώρους, υπαίθριο θέατρο με ξύλινες κερκίδες, γιατρούς και προσωπικό, με μονάδα παραγωγής φυσιολογικού ορού και εργαστήριο αποστείρωσης γάζας. Υπήρχαν ακόμη και ειδικοί θάλαμοι νοσηλείας για βαριά τραυματισμένους, τυφικούς και κωφάλαλους. Μόνο κατά τις επιχειρήσεις του ‘48, που ήταν ιδιαίτερα φονικές, στα βιβλία του νοσοκομείου του Γράμμου καταχωρήθηκαν πάνω από 5.000 εισαγωγές. Στην αιχμή της λειτουργίας του έφτασε να περιθάλπει έως και 1.200 τραυματίες.  Υπήρχαν θάλαμοι 10-12 ατόμων για τους βαριά τραυματισμένους και 30-40 κλινών για τους ελαφρά.





ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Κοντά στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ



Υπολογίστηκε ότι στο αντάρτικο νοσοκομείο το 35% των τραυματιών γινόντουσαν καλά σε 10-20 μέρες. Στη διεύθυνση του αντάρτικου νοσοκομείου ήταν η πεπειραμένη νοσοκόμα Γαρέφω και ο Λάζαρος Τσικούρας.

Η Κατίνα Λατίφη στο βιβλίο της «Τα απόπαιδα» κάνει μια περιγραφή του νοσοκομείου του ΔΣΕ:

«Όταν έστριβες από τη δημοσιά στο κρυφό ανηφορικό μονοπάτι και έφτανες στα χειρουργεία, έμενες με το στόμα ανοικτό. Βελούδινοι πράσινοι τάπητες σκέπαζαν τους γύρω χώρους, μικρά παγκάκια, ασβεστωμένα μονοπατάκια, μικρές κατατοπιστικές πινακίδες, όπου κι κοιτούσες τα γυναικεία χέρια είχαν δημιουργήσει όμορφα χρώματα. Οι νοσοκόμες ξεκολλούσαν από τα δένδρα τα μούσκλια και τα τοποθετούσαν κάτω σχηματίζοντας ένα είδος γκαζόν, που όταν ποτιζόταν γινόταν βελούδινο. Πάνω σ αυτό μεταφύτευαν άγριοπανσεδάκια, μαργαρίτες, ανεμώνες, μη με λησμόνει και σχημάτιζαν ένα κήπο χάρμα. Κανένας άλλος στρατός δεν είχε τέτοια νοικοκυροσύνη όπως είχε ο ΔΣΕ, επειδή  εδώ η συμμετοχή των γυναικών σ όλα τα τμήματα ήταν πολύ μεγάλη και αυτές καθάριζαν και στόλιζαν τους χώρους , μπάλωναν και συμμάζευαν τα ρούχα των συναγωνιστών του».

Το παραπάνω περιγραφέν σπουδαίο τεχνικό έργο λειτούργησε μέχρι τα μέσα Αυγούστου 1949. Όταν εγκαταλείφθηκε από τον ΔΣΕ, μετά την ήττα, διατηρήθηκε ανέπαφο σχεδόν,  μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 σύμφωνα με αρκετές διασταυρωμένες μαρτυρίες, (Μαρτυρία Γεωργίας Νόνα, κατοίκου Βροντερού κ.ά. ) οπότε έπαυσε να αποτελεί ο χώρος αυστηρά φυλασσόμενη στρατιωτική ζώνη… Τότε αρχίζει η χρησιμοθηρία των υλικών με οικοδομική αξία από τους κατοίκους της περιοχής και επέρχεται η καταστροφή του χώρου, που ολοκληρώνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με την αθρόα είσοδο Αλβανών λαθρομεταναστών που έβρισκαν φιλόξενο καταφύγιο στη σπηλιά και αρκετή ξυλεία για φωτιά.



 



 
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Χειρουργική επέμβαση σε αντάρτικο νοσοκομείο.


ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ





Το ηλεκτρικό ρεύμα παραγόταν από υδροηλεκτρογεννήτρια, που είχε εγκατασταθεί στον Αλιάκμονα και η οποία «έστελνε» ρεύμα και στα μαγειρεία, στους πολλούς βοηθητικούς χώρους, στη μονάδα παραγωγής φυσιολογικού ορού, μέχρι και στο εργαστήριο αποστείρωσης γάζας. Υπήρχαν ακόμη ειδικοί θάλαμοι νοσηλείας για βαριά τραυματισμένους, τυφικούς και κωφάλαλους. Στην αιχμή της λειτουργίας της έφτασε να περιθάλπει έως και 1.200 τραυματίες. Επιπλέον, είχε δημιουργηθεί ακόμη και υπαίθριο θέατρο, με ξύλινες κερκίδες για την ψυχαγωγία των ασθενών.


Ο «Χείμαρρος» επισκέφθηκε το καλοκαίρι του 1948, με την ιδιότητα πλέον, του υποστρατήγου και επικεφαλής του αρχηγείου δυτικής Μακεδονίας του ΔΣΕ, το νοσοκομείο του Γράμμου, συνοδευόμενος από τον πολιτικό επίτροπο (του Βαφειάδη) Λεωνίδα Στρίγκο, ώστε να επιθεωρήσει τις εγκαταστάσεις του.


Το νοσοκομείο έμοιαζε με πολύβουο μελίσσι μέσα στον πυρετό των μαχών. Οι τραυματίες μεταφέρονταν με φορεία έως και τρεις ώρες μακριά από τα μέτωπα και εγκαταλείπονταν σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων από το νοσοκομείο, όπου παραλαμβάνονταν από τους νοσηλευτές, ώστε να διατηρείται μυστική η τοποθεσία της εγκατάστασης. Για αυτό φρόντιζε άλλωστε και η πυκνή δασοκάλυψη, καθώς το φύλλωμα των δέντρων ξεκινούσε πυκνό πάνω από τις παράγκες από το ύψος των πεντέμισι μέτρων.


 



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μαθήματα πρώτων βοηθειών στην ύπαιθρο.

«Χτίστηκε με υλικά που διέθετε πλούσια η φύση της περιοχής, με τεχνοτροπία συνηθισμένη στα Βαλκάνια και ιδιαίτερα στη Σερβία και με τρόπο που από κάτω να βρίσκονται τα αμπριά και από πάνω οι ξύλινες κατασκευές», τόνισε ο αρχιτέκτονας - ερευνητής Γιώργης Κολιόπουλος και πρόσθεσε:

«Ακόμη και σήμερα είναι αδιευκρίνιστο, από πού μεταφέρθηκαν, μέσα σε τόσο μικρό διάστημα ασβέστες, άμμος, κ.τ.λ. Βρέθηκαν περίπου 80 τσεκούρια που χρησιμοποιήθηκαν για τη λείανση των κορμών. Ήταν πολλά τα εργατικά χέρια. Θεωρώ, πάντως, υπερβολή τη χωρητικότητα που αναφέρθηκε, λόγω του ενθουσιασμού που επικρατούσε κατά την ανέγερσή του και πιστεύω ότι η δυναμική του εξαντλούνταν στη νοσηλεία 500-600 ατόμων».



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ :  Η σπηλιά βρίσκεται κατ΄αρχήν σε ιδεώδες σημείο ως προς την πολύτιμη αντιαεροπορική κάλυψη.


Το νοσοκομείο λειτούργησε παρέχοντας πλήρεις υπηρεσίες στους τραυματισμένους αντάρτες, μέχρι και τα μέσα του Αυγούστου του 1948, όταν υπό την πίεση του κυβερνητικού στρατού ο ΔΣΕ αναδιπλώθηκε και συντεταγμένα πέρασε τον κύριο όγκο της δύναμης του, στο Βίτσι.

«Υπήρχε φαντασία μεγάλη. Αποστειρώναμε εργαλεία σε κατσαρόλες, βάζαμε μέσα και ψείρες. Αν είχαν ψοφήσει, όταν τις ανοίγαμε, ξέραμε ότι είχαν αποστειρωθεί», ανέφερε η αντάρτισσα, εθελόντρια στη «νοσοκομειούπολη» του Γράμμου Κατίνα Λατίφη και συνέχισε: «Ανατολικές χώρες έδιναν προσφορές αλληλεγγύης αλλά η βοήθεια σε φάρμακα ερχόταν και από δυτικές χώρες. Νοσοκομεία μικρότερα υπήρχαν παντού, στους Ψαράδες, στα Κερδύλλια και αλλού. Τα μεγάλα όμως ήταν αξιοθαύμαστα, αυτό και το άλλο στο Βροντερό, στις Πρέσπες.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Εξωτερικές εγκαταστάσεις του αντάρτικου νοσοκομείου.


Το 1949 ιδρύθηκε σχολή μεσαίων υγειονομικών στελεχών, που έδωσαν σε δύο σειρές, γύρω στα 150 άτομα με το βαθμό του ανθυπολοχαγού, που στελέχωσαν μεραρχίες και σε τρεις σειρές 300 νοσηλεύτριες. Σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα παρείχαν τις υπηρεσίες τους 28 ιατροί εθελοντές, μεταξύ αυτών δύο Πολωνοί, δύο Βούλγαροι, ένας Ούγγρος - το Βασιλείου, πατέρα του μετέπειτα προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν τον μετράω ως ξένο - καθώς και γιατροί αιχμάλωτοι πολέμου που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στους τραυματίες, που ιδιαίτερα το καλοκαίρι του 1948, μεταφέρονταν κατά δεκάδες από τα πεδία των μαχών».
    



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Επέμβαση στο νοσοκομείο των ανταρτών.

Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ

            Σήμερα, σώζονται υπολείμματα της εσωτερικής οργάνωσης του νοσοκομείου. Η αναγνώριση και ιστορική αποτύπωση του μνημείου έγινε με την βοήθεια και τις περιγραφές των αυτοπτών μαρτύρων, που βοήθησαν στην σχεδιαστική αναπαράσταση του χώρου, ώστε να αποδοθεί κατά το δυνατόν πιστά. Είναι κρίμα που δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε φωτογραφικές αποτυπώσεις του έργου, έστω και έμμεσες, διότι από μαρτυρίες προκύπτουν πληροφορίες για φωτογραφήσεις που έγιναν στο χώρο σε στιγμές ανάπαυλας και χαλάρωσης.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Πρώτες βοήθειες σε τραπέζι μπιλιάρδου.


Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας για αυτό το μνημειώδες τεχνικό έργο, θεωρούμε ότι θα έπρεπε να διδάσκεται σαν παράδειγμα στο μάθημα της διαχείρισης εργοταξίου στα τμήματα πολιτικών μηχανικών των Πολυτεχνικών σχολών των Πανεπιστημίων μας…

Το απόσπασμα ημερολογίου που ακολουθεί είναι γραμμένο από τον γιατρό Κωνσταντίνο Χ. που βρέθηκε στο Βίτσι που πήρε μέρος στις επιχειρήσεις, σαν στρατιωτικός γιατρός του εθνικού στρατού και αποδίδει με δυο λέξεις το πλήρες νόημα της παραπάνω περιγραφής. Το ημερολόγιο, αδημοσίευτο, επιγράφεται από τον ίδιο «Ημερολόγιο Επιχειρήσεων 30/7/1949 – 25/9/1949».

«10 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ. ΗΜΕΡΑ: Χ, ΩΡΑ: 0 (έτσι το λέν). Πριν φέξει ο ήλιος το κανονίδι άρχισε: Το «85» δεν ξεχωρίζει γής. Μόνο μια σκόνη, μια φλόγα, μια κόλαση. Αεροπορία και άλλα βαριά όπλα άρχισαν. Οι «κένταυροι», τάνκς για ορεινές, σχετικά ομαλές πλευρές, έρπουν σαν αράχνες και βάζουν «ευθεία βολή» στις θυρίδες των αντάρτικων πολυβολείων. Και τι πολυβολείων! Ατράνταχτα έργα μόχθου και τέχνης. Που τα δικά μας τα καημένα…ακουμπάς επάνω τους να ξεκουραστείς και γκρεμίζονται…».





ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Μια ακόμα μεταφορά τραυματία σε φορείο.


Το 2002, η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας προκήρυξε και ανέθεσε σε ομάδα μελετητών, μεταξύ των οποίων και ο γράφων, την Διαγνωστική μελέτη για την ανάδειξη και αξιοποίηση των φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς στην περιοχής των Πρεσπών. Η έρευνα έγινε σε όλη την περιβάλλουσα τις λίμνες μικρή και μεγάλη Πρέσπα περιοχή και περιελάμβανε παραλίμνια τμήματα  της FYROM και της Αλβανίας. Η μελέτη ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε  το 2004.

Το 2007 ο Δήμος Πρεσπών, στα πλαίσια του προγράμματος Interreg της Περιφέρειας Δ. Μακεδονίας, προχώρησε στην εκπόνηση της μελέτης με τίτλο: «Δημιουργία πολιτιστικής διαδρομής και ανάδειξης των μνημείων του Δ. Πρεσπών» που μεταξύ άλλων, προέβλεπε την οργάνωση του εσωτερικού  του σπηλαίου σε επισκέψιμο, εύκολα προσβάσιμο και αντιληπτό χώρο, σε σχέση με την ιστορική σημασία του.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η προσωρινή μετατροπή σπιτιού σε νοσοκομείου, το σήμα του Ερυθρού Σταυρού είναι κυρίως για την αεροπορία.

Η υλοποίηση των προβλεπόμενων  έργων  ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2008 και με αφορμή τα παραπάνω, ο Δήμος Πρεσπών οργάνωσε   τον περασμένο Νοέμβρη  διήμερο επιστημονικό συνέδριο με τίτλο : «Ο Εμφύλιος στην Πρέσπα», όπου στα πλαίσια των εργασιών του, παρουσιάστηκε και η ιστορική έρευνα για την κατασκευή αυτού του σημαντικού έργου, του  Νοσοκομείου του ΔΣΕ στην Πρέσπα.

ΝΩΝΤΑΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ




Ο γιατρός Σακελλαρίου Επαμεινώνδας του Γεωργίου γεννήθηκε εις τα Κανάλια Καρδίτσας το 1901. Τέλειωσε Γιατρός το 1924. Υπηρέτησε Έφεδρος Ανθυπίατρος 1925 και 1926. Το 1927 διορίστηκε Γιατρός στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. Το 1939 ανέλαβε την θέση Διευθυντή Κλινικής.

Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο δεν έλαβε μέρος διότι κατόπιν αποφάσεως του Γενικού Επιτελείου ανέλαβε την Διεύθυνση του Σανατορίου.

Το 1943 κατατάχθηκε στον ΕΛΑΣ και ανέλαβε την Διεύθυνση τής υγειονομικής υπηρεσίας της Χης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ.

Το Σεπτέμβρη του 1946 έφυγε για το βουνό και ανέλαβε την Διεύθυνση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Αρχηγείου Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας και το 1947 την Διεύθυνση τής Υγειονομικής Υπηρεσίας του Γεν. Αρχηγείου Δημ. Στρατού Ελλάδας.





ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Στο Γράμμο, κοντά στον ποταμό Σαραντάπορο, το 1948. Πρώτος από αριστερά ο αρχίατρος του ΓΑ του ΔΣΕ συνταγματάρχης Νώντας Σακελλαρίου, ο υπεύθυνος του Γ' Γραφείου του ΓΑ, αντισυνταγματάρχης Γιάννης Κοχλιάδης (Δόξας) μαζί με στελέχη του ΔΣΕ.



Η «ψυχή» της «νοσοκομειούπολης» του Γράμμου, ο γιατρός Νώντας Σακελλαρίου.

«Ο Λεωνίδας Στρίγκος, υπεύθυνος του γραφείου Μακεδονίας του ΚΚΕ, σημαίνων στέλεχος του ΕΛΑΣ την περίοδο της εθνικής αντίστασης, είχε απευθύνει έκκληση στους περίπου σαράντα γιατρούς, που ήταν κομματικά μέλη (του ΚΚΕ), να ανέβουν στο βουνό. Σχολίαζε λοιπόν, ότι αντί για αυτούς, προθυμοποιήθηκε ο Νώντας Σακελλαρίου, που ήταν μεν στο ΕΑΜ, αλλά δεν ήταν στενό κομματικό μέλος του ΚΚΕ».


O Νώντας Σακελλαρίου, που μετά τη θητεία του στην εθνική αντίσταση και στον ΕΛΑΣ , περάσε στο αντάρτικο. Ο ίδιος ο Μάρκος Βαφειάδης, με προσωπική εντολή του ανέθεσε τα καθήκοντά του τον Απρίλιο του 1947. Ήταν καταξιωμένος επιστήμονας, πράος, πάντοτε ψύχραιμος και με βαθιά συναίσθηση του καθήκοντος του γιατρού απέναντι στον ασθενή.


O δικηγόρος και προσωπικός του φίλος Κωνσταντίνος Χορομίδης είπε χαρακτηριστικά:  «Το είχε δείξει και στην Εθνική Αντίσταση, αλλά και πριν από την κατοχή, όταν κατά τη διάρκεια της θητείας του στο σανατόριο του Ασβεστοχωρίου είχε γίνει γνωστός, σε όλη την περιοχή Χορτιάτη - Αγίου Βασιλείου, με το προσωνύμιο ο γιατρός των φτωχών. Άφησε τη θέση του διευθυντή του σανατορίου για να διαθέσει τις υπηρεσίες του εθελοντικά στον ΕΛΑΣ και στην Εθνική Αντίσταση».




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Χειρούργος και νοσοκόμες στο νοσοκομείο των Πρεσπών.


Ο Νώντας Σακελλαρίου, αρχίατρος του ΔΣΕ έλεγε: «Ο γιατρός στο αντάρτικο αντιμετωπίζει και τις πιο στοιχειώδεις ελλείψεις. Στερείται τα πάντα. Έχει μονάχα ένα στηθοσκόπιο. Δεν έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί, να συμπληρώσει καμιά έλλειψή του. Έχει μονάχα τον βουνίσιο αέρα, την ελευθερία και τον ψυχωμένο αντάρτη, που στέκει ατάραχος, τα υποφέρει όλα και με τη συμπεριφορά του δίνει κουράγιο στο γιατρό και τον βοηθά να τραβά μπροστά (...). Είναι πολύ για ένα γιατρό να βρίσκεται μπροστά σ' έναν τραυματία, που το μάτι του ζητά βοήθεια και μια γάζα, για να τον επιδέσεις - και συ να κάθεσαι, να τον βλέπεις, χωρίς να μπορείς να του προσφέρεις καμιά βοήθεια, να γυρίζεις πίσω σου να δεις κανένα κομμάτι πανί ή πουκάμισο να το σχίσεις και να το χρησιμοποιήσεις για γάζα. Τέτοιες στιγμές στο αντάρτικο ήταν κάθε μέρα».

Το 1949 ακλουθώντας τον ηττημένο ΔΣΕ βρέθηκε στο Ουζμπεκιστάν εκεί   μέχρι το 1975 εργάστηκε ως γιατρός. Το Μάιο του 1975 επαναπατρίσθηκε στην Ελλάδα.


 



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Κάποια απομεινάρια του αντάρτικου νοσοκομείου και κάποιες σημερινές επεμβάσεις για να γίνει πιο προσβάσιμο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1. «Η τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας 1946 - 1949», εκδ. «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» - «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ», σ. 301 - 310 (Κεφ.: «Τα νοσοκομεία και τα αναρρωτήρια του Δημοκρατικού Στρατού»).

2. «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», 12/1/2003, Ενθετη Εκδοση «7 Μέρες Μαζί», «Πέτρος Κόκκαλης - Ενας λαμπρός επιστήμονας, στην πρωτοπορία του λαϊκού κινήματος».
3. «Διαθέσαμε τη ζωή μας», Επαμεινώνδας Σακκελαρίου, Θεσσαλονίκη 1991.
4. «18 μήνες στην υγειονομική υπηρεσία του ΔΣΕ στο Βίτσι», Καίτη Νικολέττου - Γκιζελή, (επίμετρο στο βιβλίο «Διαθέσαμε τη ζωή μας»).
5. ΟΙ ΜΑΧΗΤΡΙΕΣ ΤΟΥ ΔΣΕ του Κώστα Γκριτζώνα εκδόσεις ΒΗΜΑ μαρτυρίες.






ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Αυτό που σήμερα οι επισκέπτες ονομάζουν " σπηλιά του Κόκαλη" . Εδώ χειρουργούσε με πρωτόγονα μέσα ο Πέτρος Κόκαλης τραυματίες  του ΔΣΕ.


6. Το «Νοσοκομείο του ΔΣΕ» στην Πρέσπα. Ένα Μνημείο της ‘‘αντάρτικης’’ αρχιτεκτονικής του Γιώργη Κολιόπουλου. Δημοσιευμένο στο ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΕΙΟ.

7. "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας - Ο Εμφύλιος" του Τ. Βουρνά.

8. "Ενάντια στο Θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι" του Γιώργη Τζαμαλούκα, Εκδόσεις "Νέα Βιβλία".

9.  Τα απόπαιδα της Κατίνας Λατίφη




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ

Στο βιβλίο της της Ιζαμπέλλας Παλάσκα αναφέρεται μια άγνωστη και εκπληκτική εξιστόρηση προσπάθειας του Θ Πάγκαλου να δει τον Μουσολίνι, ο ο...