Δευτέρα 23 Μαρτίου 2015

ΜΠΑΡΟΥΤΙ ΔΗΜΗΤΣΑΝΑΣ


(«Μπαρούτι είχομεν, έκαμνε η Δημητσάνα» Θ Κολοκoτρώνης)

 








            Η Δημητσάνα αναφέρεται σαν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα παραγωγής μπαρούτης στον ελληνικό χώρο από τον 17ο μέχρι τον 20ο αιώνα.

            Την πυρίτιδα την έκαναν γνωστή στην Ευρώπη οι Άραβες στα τέλη του 13ου αιώνα που και αυτοί την έμαθαν από τους Κινέζους, έτσι σε συνδυασμό με  την κατασκευή πυροβόλων όπλων άλλαξαν την πορεία του πολέμου στην Ευρώπη, τα φορητά όπλα πρωτοεμφανίστηκαν στις αρχές του 15ου αιώνα , στα Βαλκάνια πρωτοεμφανίστηκαν τα πυροβόλα στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389) από τους Τούρκους . Από τον 17ο αιώνα όλες οι πολεμικές συγκρούσεις στον ελληνικό χώρο γινόντουσαν με χρήση μπαρούτης που παράγετε στην Δημητσάνα, Δίβρη, πάτρα, Ναύπακτο, Ζιλίχοβο, Μαυλίλο, Θεσσαλονίκη κα

            Στην Δημητσάνα η τεχνική παραγωγής μπαρούτης έγινε γνωστή από μαστόρους της Δύσης κατά την διάρκεια της Β Τουρκοκρατίας (1715 και μετά), πρώτη μαρτυρία για κατασκευή μπαρούτης έχουμε από τον Ενετό προνοητή Ι Κορνέρ (J Corner) τo 1688 που επισκέφτηκε την περιοχή και αναφέρει «Η επαρχία Καρυταίνης περιλαμβάνει τα χωριά της Δημητσάνης και Στρεμνίτσης πλούσια εις γην μεταλλικήν, την οποίαν εξεμεταλλεύοντο οι Τούρκοι δια την παραγωγήν πυρίτιδος, επιτυγχάνοντες αρκούντως καλώς καθώς μόνον ηδυνήθην ν αντιληφθώ».

 


            Οι δύο πρώτοι μπαρουτόμυλοι χτίστηκαν στην Δημητσάνα στην περιοχή κεφαλαριού του Αι Γιάννη από τον εθνομάρτυρα μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ανανία Λαμπάδη, οι μπαρουτόμυλοι αυτοί δούλεψαν μέχρι το 1940 και υπάρχουν κάποια ερείπια  που είναι γνωστά σαν «μύλοι των Λαμπαδαίων».

            Ο Θ Κολοκοτρώνης αναφέρει « Του μπαρουτιού την υπόθεση την είχαν πάρει απάνου τους τα αδέλφια Σπηλιωτόπουλοι, και δια να δουλεύσουν την μπαρούτη δεν παίρναμε πολλούς Δημητσανίτες εις το στρατόπεδο, τους αφήναμε δια αυτήν την δούλευσιν».

            Πριν οργανωθή η παραγωγή ο Κανδηλώρος αναφέρει ότι κατασκεύαζαν μπαρούτη για ίδιες ανάγκες. Οι αδελφοί Νικόλαος και Σπυρίδων Σπηλιωτόπουλοι ήταν Δημητσανίτες έμποροι που εξεργαζόντουσαν στην Ύδρα τον 19ο αιώνα, η παραγωγή μπαρούτης ήταν σε επίπεδα οικοτεχνίας και φυσικά δεν μπορούσαν να στηρίξουν την επανάσταση του 1821, αυτοί διέθεσαν «την περιουσία των άπασαν εις νίτρον και θείον ως επί το πλείστον» και δημιούργησαν υδροκίνητους μπαρουτόμυλους στο Κεφαλάρι του Αι Γιάννη. Ο τελευταίος σταμάτησε να λειτουργεί το 1990 αλλά κατά την επανάσταση «κατασκευάστησαν 14 μπαρουτόμυλοι από τους οποίους εξήρχετο το ημερονύκτιον 300 σχεδόν οκάδες μπαρούτης», νεώτερες όμως έρευνες βρήκαν στην περιοχή 20 μπαρουτόμυλους εκ των οποίων 11 στον Αι Γιάννη. Οι πιο γνωστοί μπαρουξίδες της επανάστασης ήταν οι:

Αφοι Σπηλιωτόπουλοι

Λαμπάρδης

Αντωνόπουλος

Μπαρμπίνης

Λαλάμης

Κοντζιάς

Μαλεβίτης κα

Αργότερα προστέθηκαν και άλλοι

Αρασκευόπουλος

Κουστένης

Πανταλέων

Κοντός

Παπασταθόπουλος κα

Τα τελευταία χρόνια παραγόντουσαν διάφοροι τύποι μπαρούτης

-          Του κυνηγιού

-          Της ανατινάξεως

 



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το μουσείο υδροκίνησης Δημητσάνας, μεταξύ των άλλων υπάρχει και μπαρουτόμυλος με εργαλεία σε πραγματικές διαστάσεις, που μαρτυρούν τον τρόπο παραγωγής της Μπαρούτης.





ΕΙΔΗ ΜΠΑΡΟΥΤΟΜΥΛΩΝ

 

            Οι μπαρουτόμυλοι ήταν οικογενειακές επιχειρήσεις που χρησιμοποιούσαν και 2 με 3 εργάτες ο κάθε μπαρουτόμυλος, και υπήρχαν αρκετές οικογένειες με ειδίκευση όπως:

Μπαρουξήδες

Καρβουνιάρηδες

Εμπόρους

Αγωγιάτες

Βοταναίους κλπ

Ο τελευταίος εν ζωή μπαρουτάς ήταν ο Θύμιος Τσιάπας ο οποίος μάλιστα βοήθησε την κατασκευή του υπαίθριου Μουσείου Υδατικίνησης  το 1997 που χρηματοδότησε η Αδελφότητα Δημητσανιτών «Γρηγόριος Ε»

 

            Η παραγωγή της μπαρούτης απαιτούσε διαρκή προσοχή και επαγρύπνηση διότι οδηγούσε σε θανατηφόρα ατυχήματα.

            Τον 19ο αιώνα λειτουργούσαν δύο τύποι υδροκινήτων μπαρουτόμυλων

Α. Με τα κοπάνια

Β. Με την κολουροκωνική μυλόπετρα

 

            Ο πρώτος τύπος με τα κοπάνια κινείται με την βοήθεια φτερωτής και εκκεντροφόρου άξονα και κτυπούν (τα κοπάνια που συνήθως ήταν 10-12) τις πρώτες ύλες (νίτρο, θειάφι, ανθρακα με νερό) μέσα στα χαβάνια (γουδιά), στον εκκεντροφόρο ήταν προσαρμοσμένα η «γυαλίστρα» και τα «πανιά», όσοι έμειναν μετά την επανάσταση εκσυνχρονίστηκαν και ο εκσυνχρονισμός ήταν ο δεύτερος τύπος.

 



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ερείπιο μπαρουτόμυλου....  «Πολλοί Δημητσανίτες εφτιάνανε μπαρούτι. Στον Αγώνα του Εικοσιένα η Δημητσάνα ήτανε “μπαρουταποθήκη”. Τότε, οι αδελφοί Σπηλιωτόπουλοι, που ήσαντε Δημητσανίτες, ήρθανε από την Ύδρα κι εφτιάσανε  στη Δημητσάνα αρκετούς μπαρουτόμυλους. Μόλις άρχισε η επανάσταση, οι μύλοι εγινήκανε πιο πολλοί και, μάλιστα, λένε πως μπαρούτι εφτιάνανε και στα σπίτια τους ακόμα πολλοί Δημητσανίτες, εκτός από τους μπαρουξήδες που εδουλεύανε στους μύλους, και το κοπανάγανε στα χαβάνια που είχανε στο σπίτι....».


ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ

 

            Το μπαρούτι δεν ήταν αποτέλεσμα χημικής ένωσης αλλά μηχανικό μίγμα με αναλογία :

75% νίτρο

15% κάρβουνο

10% θειάφι

Το νίτρο (βοτάνιή τζιβερτζιλέ) η προμήθειά του προήρχετο από τα κόπρανα των γιδιών (γιδοφούσκια) η συλλογή γινόταν από τους βοταναίους που ήταν ειδικευμένοι τεχνίτες, η συλλογή γινόταν με σιδεροφτυάρια που άνηκαν στην εκκλησία της Αγ Κυριακής, αργότερα βέβαια το νίτρο γινόταν εισαγωγή από την Αίγυπτοκαι μετά από την  Δ Ευρώπη μέσω εμπορικών οίκων της Σμύρνης.

Το θειάφι  προερχόταν από την Σικελία και την Ν Ιταλίααλλά και μικρές ποσότητες από το Σουσάκι της Κορίνθου, την Ολυμπία και την Κέρκυρα.

Το κάρβουνο το κατασκεύαζαν στην Δημητσάνα από μικρά ξύλα  (ασφάκια, σπάρτα, κλήματα) και έπρεπε να είναι στεγνό , ελαφρύ και εύθρυπτο.




ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

 

  1. Ομογενοποίησης των πρώτων υλών διαρκούσε 4-5 λεπτά για το μπαρούτι κυνηγιού 1-2 ώρες για το μπαρούτι ανατινάξεως.
  2. Την αποξήρανση στον ήλιο
  3. Την κοκκοποίηση στα κόσκινα
  4. Το οριστικό στέγνωμα
  5. Την επιλείωση
  6. Την συσκευασία και την αποθήκευση.

Ένας μπαρουτόμυλος παρήγαγε 100κιλά την ημέρα αλλά τον χειμώνα η παραγωγή λιγόστευε λόγω μη ύπαρξης ηλίου.

      Η διακίνηση γινόταν από αγωγιάτες και εμπόρους.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

-          ΟΙ ΜΠΑΡΟΥΤΟΜΥΛΟΙ  της Ανδρομάχης Οικονόμου

-          ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕ «ΤΑ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΑ ΤΟΥ 1821» εκδόσεις Ιωλκός 1972

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ

Στο βιβλίο της της Ιζαμπέλλας Παλάσκα αναφέρεται μια άγνωστη και εκπληκτική εξιστόρηση προσπάθειας του Θ Πάγκαλου να δει τον Μουσολίνι, ο ο...