ΠΕΡΙ ΤΕΤΑΡΤΟΓΑΜΙΑΣ

 

Ο Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός (19 Σεπτεμβρίου 866 – 11 Μαΐου 912) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 886 έως το 912. Μαθητής του Φωτίου με εξαιρετική μόρφωση διακρίθηκε ως δόκιμος συγγραφέας και ενθουσιώδης ρήτορας. Έγραψε εκτενή επιτάφιο για τον πατέρα του, ποιήματα, λόγους και ομιλίες, που συνήθιζε να εκφωνεί ο ίδιος στις εκκλησιαστικές γιορτές και στρατιωτικό εγχειρίδιο, τα «Τακτικά». Για τη συγγραφική του δραστηριότητα τιμήθηκε όσο ακόμη ζούσε με την προσωνυμία «Σοφός». Σ' αυτόν αποδίδονται, χωρίς πολλή βεβαιότητα, οκτώ επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας επιγραφόμενα Λέοντος του Φιλοσόφου.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός (19 Σεπτεμβρίου 866 – 11 Μαΐου 912).

Γεννήθηκε το 866 και ήταν γιος του ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας Βασιλείου Α΄. Ανέλαβε την εξουσία σε ηλικία 20 ετών, μετά το θάνατο του πατέρα του (σε κυνήγι πληγώθηκε), ο αδελφός του Αλέξανδρος δεν ενδιαφερόταν για τις υποθέσεις του κράτους και ζούσε ακόλαστη ζωή.

Ο πατέρας του είχε σαφέστατη προτίμηση στον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνο για τη διαδοχή του θρόνου, όμως αυτός πέθανε πρόωρα το 872 μ.Χ.

Οι γάμοι του Λέοντα Στ του Σοφού είχαν πρόβλημα από την αρχή και είχαν περιπλοκές και με την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Παντρεύτηκε λοιπόν  σε πολύ νεαρή ηλικία για πολιτικούς λόγους την Θεοφανώ η οποία υπήρξε σεμνή και ενάρετη, με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Ευδοκία. Η Θεοφανώ τιμήθηκε από την Εκκλησία ως Αγία.

Όταν πέθανε η Θεοφανώ, δόθηκε η δυνατότητα στο Λέοντα να παντρευτεί την ερωμένη  του Ζωή Ζαούτζαινα (κόρη του συμβούλου του στυλιανού Ζαούση),  η οποία για να κάνει αυτόν τον γάμο δηλητηρίασε τον σύζυγό της, από το 894 ο Πατριάρχης Ευθύμιος ήρθε σε ρήξη με το Λέοντα Στ΄, επειδή δεν ενέκρινε την εκτός γάμου σχέση του με τη Ζωή Ζαούτζαινα, ρήξη που είχε συνέπεια το διετή εγκλεισμό του Ευθυμίου στη μονή του Αγίου Διομήδους στην Κωνσταντινούπολη. Ο γάμος έγινε, όμως η Ζωή πέθανε άτεκνη σε δύο χρόνια το 899 μ.Χ.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Λεπτομέρεια από ψηφιδωτή παράσταση του 9ου αι. που απεικονίζει τον Λέοντα ΣΤ' να αποτίει φόρο τιμής στον Χριστό (Κωνσταντινούπολη, Αγία Σοφία).

Κατόπιν παντρεύτηκε την Ευδοκία Βαϊανή, μια αρχοντοπούλα από την Φρυγία, η οποία πέθανε κατά τη διάρκεια της γέννησης του γιου του το 901 μ.Χ, το νεογέννητο  επίσης δεν επιβίωσε. Ο τρίτος αυτός γάμος προκάλεσε ανοικτή ρήξη με την Εκκλησία. Το χείριστο για τον Λέοντα ήταν το ότι ο ίδιος είχε απαγορεύσει μερικά χρόνια νωρίτερα τον τρίτο γάμο.

Είχε λοιπόν πρόβλημα διαδοχής μιας και δεν είχε αποκτήσει γιο στους τρεις γάμους του. Το 905 μ.Χ. απέκτησε γιο με την ερωμένη του Ζωή Καρβονοψίνα (τον μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο), και τότε τέθηκε θέμα νομιμοποίησης του διαδόχου του. Ο πατριάρχης Νικόλαος Α Μυστικός βάφτισε το γιο του Λέοντα ΣΤ΄ με κάθε μεγαλοπρέπεια στο ναό της Αγ. Σοφίας στις 6/1/906. Έβαλε, όμως, ως όρο στον αυτοκράτορα την απομάκρυνση της ερωμένης του Ζωής. Εντούτοις ο Λέων μετά τρεις μέρες νυμφευόταν τη Ζωή

Στις 9/1/ 905 μ.Χ. κατά παράβαση θείων και ανθρώπινων νόμων, τέλεσε τέταρτο γάμο με την Ζωή Καρβονοψίνα την οποία αναγόρευσε σε Αυγούστα.

 

Ο πατριάρχης Νικόλαος Α Μυστικός (901-907, 912-925) αντιδρούσε για τον γάμο αυτό και απαγόρευε στον Λέοντα την είσοδο στην Αγία Σοφία. Αυτή η απαγόρευση κορυφώθηκε όταν τα Χριστούγεννα του 906 και τα Θεοφάνια του 907 ο αυτοκράτορας προσήλθε με κάθε επισημότητα στην Αγ. Σοφία και ο Νικόλαος του απαγόρευσε την είσοδο.

Ο Λέων, όμως, στράφηκε τότε στη Ρώμη και πέτυχε να πάρει άδεια από τον Πάπα Σέργιο Γ’. Το ίδιο έπραξαν και τα πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων και Αντιοχείας. Ετσι εξανάγκασε τον Πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό να παραιτηθεί. Ομως ο σάλος δεν τελείωσε γιατί προκλήθηκε νέα ρήξη μέσα στην Εκκλησία και αναζωπυρώθηκε το μίσος ανάμεσα στις εκκλησιαστικές παρατάξεις.  Ο πατριάρχης Νικόλαος Α Μυστικός αρνήθηκε να αναγνωρίσει ως νόμιμο το γάμο και, το Φεβρουάριο του 907, εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και οδηγήθηκε σε εξορία. Έπειτα από πιέσεις του Λέοντος Στ΄, στη θέση του πατριάρχη εξελέγη ο Ευθύμιος. Κατά τη διάρκεια της πατριαρχίας του (Φεβρουάριος 907 - 15 Μαΐου 912) τήρησε μετριοπαθή στάση στο ζήτημα της τετραγαμίας. Αποδέχθηκε τον τέταρτο γάμο του Λέοντος, αλλά αρνήθηκε να μνημονεύει τη Ζωή στη λειτουργία και να αναγράψει το όνομά της στα δίπτυχα της Εκκλησίας. Με τη στάση του αυτή κέρδισε τη συμπαράσταση πολλών αντιπάλων του, μεταξύ των οποίων και του Αρέθα Καισαρείας.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο Λέων ο Σοφός ήταν αναποφάσιστος, επιπόλαιος, εγωπαθής, εκδικητικός και ερωτύλος.

             Το ζήτημα της τεταρτογαμίας του Λέοντος του Σοφού, «απετέλεσεν», κατά τον Διονύσιο. Ζακυθηνό, «την αφετηρίαν μιας των σοβαροτέρων κρίσεων». Η έριδα συνεχίστηκε και μετά την απομάκρυνση του Πατριάρχη και μετά το θάνατο του Λέοντα ΣΤ'. Το 911 Ο Λέων έστεφε τον εξαετή γιο του Κων/νο συμβασιλέα.

Η Εκκλησία είχε χωριστεί σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα με αιτία την τεταρτογαμία του Λέοντος. Η πλειονότητα των κληρικών συμμεριζόταν την κατηγορηματική στάση του Νικολάου Α΄ Μυστικού. Λίγο πριν από το θάνατό του, προσπαθώντας να επιλύσει το πρόβλημα, ο Λέων Στ΄ αναγκάστηκε να απομακρύνει τον Ευθύμιο από τον πατριαρχικό θρόνο και στις 15 Μαΐου 912 επανέφερε το Νικόλαο Α΄ Μυστικό. Όταν μετά το θάνατο του Λέοντος ΣΤ΄ ο Νικόλαος Μυστικός επέστρεψε στον πατριαρχικό θρόνο, οι οπαδοί του Ευθυμίου αρνήθηκαν να τον αναγνωρίσουν. Ο Ευθύμιος κλείστηκε στη μονή του Αγαθού, στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου, ενώ οι οπαδοί του διώχθηκαν.

Το 914 η Ζωή Καρβουνοψίνα, κηδεμόνας του ανήλικου Κωνσταντίνου Ζ΄ (912-959), πρότεινε στον Ευθύμιο να αντικαταστήσει το Νικόλαο Α΄ Μυστικό στον πατριαρχικό θρόνο. Ο Ευθύμιος αρνήθηκε. Στην προσπάθειά του να ξεπεράσει τη διχαστική κρίση της Εκκλησίας, ο Νικόλαος Α΄ Μυστικός συνάντησε τον Ευθύμιο στις 28 Ιουλίου 917 και δήλωσε μετάνοια για τη σκληρή του στάση. Ο Ευθύμιος πέθανε λίγο αργότερα, τη νύχτα της 4ης προς 5η Αυγούστου 917.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Χειροτονία του Ευθύμιου ως Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Μινιατούρα από το έργο Σύνοψις Ιστοριών   του Ιωάννου Σκυλίτζη.

Το 920 μ.Χ. συγκάλεσε σύνοδο με συμμετοχή όλων των παρατάξεων. Αυτή η σύνοδος: α) θεώρησε τον τέταρτο γάμο άκυρο και αθέμιτο, και β) εξέδωσε τον Τόμο της Ενώσεως, αποσιωπώντας την τεταρτογαμία του Λέοντα.

Μετά από συνεννοήσεις πάπα και πατριάρχη, ήρθαν στην Κων/πολη δυο παπικοί αντιπρόσωποι που καταδίκασαν την κρίση που προκάλεσε ο τέταρτος γάμος του Λέοντα. Οι σχέσεις Ρώμης και Κων/πολης εξομαλύνθηκαν με νικητή «στα σημεία» -τουλάχιστον- το Νικόλαο.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο Αυτοκράτορας Αλέξανδρος   καθαιρεί τον Πατριάρχη Ευθύμιο. Μινιατούρα από το έργο Σύνοψις Ιστοριών   του Ιωάννου Σκυλίτζη. 

Η μνήμη του πατριάρχη Ευθυμίου αποκαταστάθηκε με πρωτοβουλία του πατριάρχη Πολυεύκτου (956-970). Αναγνωρίστηκε ιδιαίτερα η στάση του ως πατριάρχη στο τετραγαμικό ζήτημα και επιπλέον ανακηρύχθηκε άγιος. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 5 Αυγούστου. Ασφαλώς θα απορεί κανείς γιατί πάρθηκε αυτή η απόφαση.

Παρόμοιες καταστάσεις, αρκετούς αιώνες μετά, οδήγησαν την Αγγλία του Ερρίκου Η΄ σε σχίσμα με την Καθολική Εκκλησία της Ρώμης, με άμεση συνέπεια τη γέννηση της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Η σύνεση του πατριάρχη Ευθυμίου, όμως, και οι διοικητικές ικανότητες του πατριάρχη Νικολάου Α΄ Μυστικού επέδρασαν καταλυτικά, ώστε να αποτραπούν ανάλογα φαινόμενα στο Βυζάντιο.

 

Τελικά ο αυτοκράτωρ Ρωμανός Λεκαπηνός καταδίκασε την τεταρτογαμία οριστικά και προβλήθηκε ως συμφιλιωτής της διηρημένης εκκλησίας που επαναφέρει την ειρήνη, έτσι επικράτησαν οι απόψεις της Εκκλησίας. Το 924 συνεκλήθη τοπική Σύνοδος, η οποία απαγόρευσε, χωρίς καμία εξαίρεση, την τεταρτογαμία.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ανάλογη περίπτωση τεταρτογαμίας αντιμετώπισε και η Καθολική Εκκλησίς με τον   Ερρίκος Η΄ Τυδώρ (1491-1547), που οδήγησε στην δημιουργία της Αγγλικανικής Εκκλησίας.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ του Η Λάσκαρη εκδόσεις ΒΥΖΑΝΤΙΣ.