Πένταθλος ή Βήτα ή Ερατοσθένης ο Κυρηναίος

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (Κυρήνη 276 π.Χ. – Αλεξάνδρεια 194 π.Χ.).

Στην Αλεξάνδρεια υπάρχει ένας άνδρας τον οποίον οι πιό μετρημένοι ονομάζουν Πένταθλο λόγω της αξιοθαύμαστης επδεξιότητάς του σε όλους τους τομείς, και οι πιο ζηλόφθονοι επονομάζουν Βήτα για να του θυμίσουν ότι ποτέ δεν θα γίνει ΄Αλφα, ότι ποτέ δεν θα είναι σε τίποτα πρώτος. Μία άλλη ερμηνεία που είναι και η σωστότερη είναι ότι  Ερατοσθένης είχε ασχοληθεί με  όλες τις Επιστήμες, σε καμιά  όμως δεν  διεκρίθη σαν πρώτος. Τούτο όμως, φαίνεται, ότι δεν είναι αληθές. Εάν λάβωμεν υπ' όψιν ότι ο Δημόκριτος εκαλείτο επίσης Πένταθλος, τότε βγαίνει μετά βεβαιότητος ότι η ονομασία του Ερατοσθένους ως Βήτα σημαίνει ο δεύτερος πένταθλος, κατ' αντιδιαστολή προς τον πρώτο πένταθλο, τον Δημόκριτο.

 

 

Ο Πένταθλος ή Βήτα εγεννήθη εις την αποικίαν της νήσου θήρας, Κυρήνην, της βορείου Αφρικής περί το 276 ή 275 π. Χ. Ήτο επομένως 11 περίπου έτη νεώτερος του Αρχιμήδους, σαν  πατέρας  του μνημονεύεται ο Αγλαός ή Αγακλής,  έβαλε σκοπό να επιχειρήσει κάτι που όλοι θεωρούν αδύνατον : να υπολογίσει το μέγεθος του κόσμου.

Ο Πένταθλος ή Βήτα ή Ερατοσθένης ο Κυρηναίος σαν  διδασκάλους είχεν τον φιλόσοφον - ποιητήν και διευθυντήν της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης Καλλίμαχον και τον γραμματικόν του Λυσανίαν. Νέος  πήγε στην  Αθήνα, που παρηκολούθησε μαθήματα εις την  Ακαδημία. Εκεί επίσης άκουσε μαθήματα από τον στωϊκόν Ζήνωνα, τον Αρίστωνα τον Χίον και τον Αρκεσίλαον.

 

Από τους καιρούς των Ιώνων φιλοφόσων, κανείς με το χάρισμα της λογικής δεν θέτει υπό αμφισβήτηση ότι η Γη είναι μιά σφαίρα, ή τουλάχιστον ένα σχήμα με καμπύλες επιφάνειες. ΄Ετσι το αποδεικνύει το γεγονός ότι ο έναστρος ουρανός της Ελλάδας είναι διαφορετικός από αυτόν της Αιγύπτου, ότι η σκιά που πέφτει πάνω στη σελήνη κατά τις εκλείψεις είναι κυκλική και ότι, ενώ πλέουμε στη θάλασσα, βλέπουμε στον ορίζοντα τις κορυφές των νησιών πριν από τις ακτές τους. Ξέρουμε πως ο κόσμος είναι μια σφαίρα, όπως είναι επίσης τα άλλα ουράνια σώματα. αγνοούμε ωστόσο το μέγεθός του.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο τύπος κάτω δεξιά στο παραπάνω σχήμα προκύπτει από την αναλογία που ευφυώς σκέφτηκε ο Ερατοσθένης

Σήμερα, τη μέρα του θερινού ηλιοστασίου, ο Πένταθλος αναμένει την έλευση της μεσημβρίας καθισμένος κάτω από μια αυτοσχέδια καλαμωτή δίπλα σ΄έναν πάσσαλο γερά καρφωμένο στο έδαφος.  Έχει διαβάσει πως στην πόλη της  Συήνης περίπου πέντε χιλιάδες στάδια νότια της Αλεξάνδρειας, υπάρχει ένα πηγάδι  τον πάτο του οποίου φωτίζουν οι ακτίνες του ήλιου όταν φτάνει αυτή η μέρα του χρόνου, χωρίς να προβάλλουν καμιά σκιά στα τοιχώματά του. Στην Αλεξάνδρεια δεν συμβαίνει το ίδιο, γι΄αυτό ο πολυσχιδής σοφός περιμένει τώρα να φτάσει ο ήλιος στο ζενίθ του για να μετρήσει κατά πόσες μοίρες η σκιά του πασσάλου χωρίζεται από την απόλυτη κάθετο. Σύμφωνα με τη θεωρία του πολλαπλασιάζοντας επί της τριακόσιες εξήντα μοίρες της περιμέτρου την απόσταση που χωρίζει τις δύο πόλεις και διαιρώντας αυτό το σύνολο δια των μοιρών της γωνίας που θα σχηματίσει η σκιά του πασσάλου στο έδαφος, θα μπορέσει να μάθει την περίμετρο του πλανήτη και βασιζόμενο σ΄αυτήν , να υπολογίσει την ακτίνα του.

΄Οταν έρχεται η στιγμή, ο διαβήτης του δείχνει 7,2 μοίρες. Ο Ερατοσθένης παρατήρησε ότι κατά τη μεσημβρία της ημέρας του θερινού ηλιοστασίου μια κατακόρυφη ράβδος στη Συήνη δεν άφηνε καθόλου σκιά (ο ήλιος ήταν στο ζενίθ του τόπου), ενώ την ίδια στιγμή μια αντίστοιχη ράβδος στην Αλεξάνδρεια άφηνε σκιά που αντιστοιχούσε σε γωνία ίση προς το 1/50 των 4 ορθών (7 1/5°).

Με έναν απλό γεωμετρικό συλλογισμό λύνει την πολυπόθητη εξίσωση : Η περίμετρος της Γής είναι 252.000 στάδια.(157,50 μ= 1 οδοιπορικό στάδιο Χ252.000=39.690.000 μέτρα).

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η γεωγραφία του χώρου όπου ο Πένταθλος βρήκε την  περίμετρο της γης.
 

Αργότερα, στην οικία του πλέον, σκέφτεται πως η μέτρηση μιας γωνίας σύμφωνα με τη σκιά που προκύπτει από έναν πάσσαλο στο έδαφος δεν μπορεί παρά να είναι πρόχειρη. πως, όσο και να προσπάθησε να αποσπάσει την πιο αξιόπιστη πληροφορία, δεν γνωρίζει την ακριβή απόσταση που χωρίζει τον πάσσαλο της Αλεξάνδρειας από το πηγάδι της Συήνης, πως ούτε καν μπορεί να διαπιστώσει άν οι δυο πόλεις βρίσκονται ακριβώς πάνω στην ίδια νοητή γραμμή Βορρά- Νότου. πως δεν έλαβε υπόψη του το υψόμετρό τους από την επιφάνεια της θάλασσας.

Ο Αρχιμήδης, είχε σε ιδιαίτερη  εκτίμηση τον Ερατοσθένη, στον όποιον αφιέρωσε το περίφημο έργο του «Περί των μηχανικών θεωρημάτων προς Ερατοσθένη έφοδος», που βρέθηκε το 1907 στην  Κωνσταντινουπόλη. Στον πρόλογο του βιβλίου τούτου γράφει ο Αρχιμήδης τα εξής: «Βλέπων σε σπουδαίον και εξέχοντα εις την φιλοσοφίαν και  έχοντα τιμήσει  τα  μαθηματικά......».

Εκτός  όμως  του πάνω έργου του, ο Αρχιμήδης αφιέρωσε προς τον Ερατοσθένη και το βοεικόν λεγόμενον πρόβλημα. Από τα έργα του αυτά τίποτα δεν  διεσώθη εκτός από κάποια  αποσπασμάτα που αναφέρονται:   1)  Φιλοσοφία, 2) την ποίηση, 3) την γραμματική και γραμματολογία, 4) τα μαθηματικά και αστρονομίαν και 5) την γεωγραφία. Μερικά από τα έργα είναι : «Περί των επτά κατά φιλοσοφίαν αιρέσεων», «Περί αγαθών και κακών», «Περί πλούτου και πενίας», «Περί αλυπίας», «Περί αρχαίας κωμωδίας».

Σε  ηλικία 40 ετών εκλήθη στην  Αλεξάνδρεια από τον βασιλέα Πτολεμαίο τον Ευεργέτη, που του ανέθεσε την εκπαίδευση του διαδόχου του και την διεύθυνση της περίφημου βιβλιοθήκης της Αλεξ;νδρείας. Ήταν  ο τρίτος κατά σειράν διευθυντής της.

Στα ογδόντα δύο του χρόνια, ο Ερατοσθένης από την Κυρήνη- ο επονομαζόμενος Πένταθλος- θα αφεθεί στο θάνατο από ασιτία χωρίς να μάθει με βεβαιότητα την ακρίβεια των υπολογισμών του. Θα αφήσει στις επόμενες γενιές το επαναστατικό σύστημα των μεσημβρινών και των παραλλήλων, ένα βιβλίο περί αστερισμών και ένα πανέμορφο ποίημα για τον ουρανό.

 

Περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι επιτέλους θα ανακαλύψουν ότι η περίμετρος της Γης είναι 40.074.000 μετρα, μόλις μερικές μέρες πεζοπορίας μικρότερη απ όσο ο ανήσυχος ΄Ελληνας ερευνητής είχε τότε υπολογίσει.

 

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το ίδιο πηγάδι στο Ασουάν, σήμερα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελλάδος Ελάσσων Ιστορία Pedro Olalla Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ