Ο Νοταράς στην Άλωση φρουρούσε τον Κεράτιο από το Πετρίο
μέχρι την πύλη της Αγίας Θεοδοσίας, με 100 Ιππείς και 500 σφενδονήτες και
τοξότες. Ο Δούκας και ο Κριτόβουλος είναι δύο από τους τέσσερις Έλληνες
ιστορικούς που ασχολήθηκαν με την Άλωση. Αυτός εκφράζεται με θερμά επαινετικά
λόγια για την συμπεριφορά του Νοταρά στο πεδίο της μάχης. Συγκεκριμένα, ο
Δούκας αναφέρει: «Ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς, μαζί με πεντακόσιους άνδρες,
περιπολούσε, εμψύχωνε τους στρατιώτες παντού όπου κι αν ήσαν, κι εντόπιζε
αυτούς που παραμελούσαν το καθήκον τους. Καθημερινά συνέβαινε αυτό» …
Ο Κριτόβουλος αναφέρει ότι μετά την άλωση του φρουρίου της
Πριγκίπου, η οποία πραγματοποιήθηκε από τον αντιναύαρχο Μπατόγλου, ο εξωμότης
Βούλγαρος προσπάθησε να καταλάβει το λιμάνι του Κεράτιου Κόλπου.
Βλέπετε, ο Σουλτάνος πίστευε ότι οι υπερασπιστές του τείχους
κατά μήκος του Κεράτιου, επειδή ήταν ελάχιστοι, δεν θα μπορούσαν να το
προστατέψουν.
Όμως, τους περίμενε μια οδυνηρή έκπληξη. Τα πληρώματα των
χριστιανικών πλοίων είχαν εκπαιδευτεί από τον Μεγάλο Δούκα Λουκά Νοταρά, με
αποτέλεσμα οι πολλοί περισσότεροι Τούρκοι να νικηθούν κατά κράτος.
Επίσης ο Ενετός ιατρός Νικολό Μπάρμπαρο ο οποίος κατέγραψε
το χρονικό της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των
θλιβερών γεγονότων), αναφέρει ότι ο Νοταράς ήταν επικεφαλής εκείνων των
στρατιωτικών του Βυζαντίου που έβρισκαν και κατέστρεφαν τα τούνελ των Τούρκων.
Την επιχείρηση καθοδηγούσε ο Γερμανός μηχανικός Γιοχάνες Γκραντ. Οι Τούρκοι
έσκαβαν από έξω προς τα μέσα, ώστε να βρεθούν υπογείως μέσα στην
Κωνσταντινούπολη. Ο Νικολό Μπάρμπαρο λοιπόν, μας λέει ότι ο Νοταράς με τους
στρατιώτες του κατέστρεψαν 14 τούνελ ώσπου οι Τούρκοι τα παράτησαν
απογοητευμένοι πλήρως. Επίσης ο Νοταράς με εφεδρικό σώμα αποτελούμενο από 100
ιππείς στράτευε δίπλα στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων από όπου εφορμούσε, αν
και κατά την διάρκεια της πολιορκίας μετακινήθηκε πολλές φορές, όπως και άλλες
διοικήσεις.
Οι Τούρκοι είχαν μπει
στην Πόλη, μα εκείνος αγωνιζόταν ακόμη. Και σαν τον κύκλωσαν ήρθε η αιχμαλωσία.
Οι δυο γιοι του είχαν πέσει στα τείχη υπερασπίζοντας τον τόπο κι εκείνος
πιάστηκε αιχμάλωτος μαζί με την Κυρά του, την κόρη, τον γαμπρό του κι ελπίδα
στερνή το δεκατετράχρονο βλαστάρι του. Επέζησε από την σφαγή και είχε τεθεί σε
κατ΄οίκον περιορισμό.
Ο Λουκάς Νοταράς ήταν
σφόδρα Ανθενωτικός, αποδίδεται σε αυτόν η ρήση «κρειττότερον ἐστίν εἰδέναι ἐν
μέσῃ τῇ πόλει φακιόλιον βασιλεῦον Τούρκων ἢ καλύπτραν λατινικήν». Οι δε αρχικές
περιγραφές για τον Νοταρά είναι από τους ενωτικούς και φίλους του Αυτοκράτορος,
Σφραντζή και Κριτόβουλο, με αποτέλεσμα να μην είναι αντικειμενικές.
Κατά τον Σ. Ράνσιμαν, «η Ιστορία επιδικάζει ότι η υπό τέφραν
επιβίωση του ελληνισμού και η αναγέννησή του οφείλονται στην μετά την αποτυχία
της Ένωσης επίσπευση της πτώσης της Κωνσταντινουπόλεως. Η θέση και η στάση του
Νοταρά δικαιώνονται. Πολιτική οξύνοια ή άκρατος θρησκευτικός φανατισμός που
ταυτίστηκε με μια σωστή τοποθέτηση; Ο Νοταράς παίρνοντας θέση κατά της ένωσης
των Εκκλησιών υπάκουε στο βαθύ ένστικτο της διαιώνισης της φυλής, που ήταν
ανέκκλητα δεμένη με την ορθοδοξία. Η θυσία του, το τραγικό τέλος του, που
αποκαλύπτουν τη γνησιότητα των αισθημάτων του, συνηγορούν ως απάντηση. Πέρα
όμως από την ιστορική του δικαίωση, το ψυχικό του σθένος είναι παράδειγμα πολύ
ισχυρότερο π.χ. από το «ή ταν ή επί τας» και άλλα παραδείγματα της Ιστορίας. Η
θυσία των ηττημένων έχει μεγαλύτερη αξία από κείνη των ελευθέρων».
Εντούτοις, κανένας Έλληνας δεν ήταν διατεθειμένος να
παραδοθεί αμαχητί στους Τούρκους, όπως και κανένας αμερόληπτος παρατηρητής δεν
μπορούσε να αμφιβάλει ότι η πτώση της Πόλεως ήταν απλώς θέμα χρόνου.
Η κόρη του, Άννα
Νοταρά, έχει ήδη διαφύγει στην Ιταλία και δη στην Βενετία, όπου ο Νοταράς είχε
μεταφέρει μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Από την Βενετία, η Άννα και η θεία
της βοήθησαν παρά πολλούς Έλληνες πρόσφυγες, ενώ κατέβαλαν και πολλά χρήματα ως
λύτρα για την απελευθέρωση αιχμαλώτων.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Κων/νος Παλαιολόγος.
Μετά την Άλωση, με όλα τα φρικιαστικά γνωστά επακόλουθα, ο
Νοταράς συνελήφθη σε κάποιον Πύργο και οδηγήθηκε στον Μωάμεθ στο Κοσμήδι.
Ο Μωάμεθ λέει στον Νοταρά ότι θα ελευθερώσει κι αυτόν και
την οικογένειά του, θα τον κάνει μάλιστα Διοικητή της Κωνσταντινούπολης. Δίνει
1000 άσπρα στον καθένα και τους στέλνει σπίτι τους…
Όμως ακριβώς την επομένη ημέρα ο Σουλτάνος έκανε συμπόσιο,
θέλοντας να γιορτάσουν την μεγάλη του νίκη, μετά το τριήμερο κούρσεμα της Πόλης
και το μοίρασμα των λαφύρων. Επάνω στο τραπέζι, την ώρα του φαγητού, λένε ότι ο
Μωάμεθ κατανάλωσε πάρα πολύ κρασί.
Οι φίλοι του παιδόφιλου σουλτάνου Μωάμεθ τού περιέγραψαν την
ωραιότητα του 14χρονου τρίτου γιου τού Νοταρά και τότε έστειλε αξιωματικό του
να ζητήσει από τον Νοταρά τον γιό του για το χαρέμι του.
Ο αξιωματικός του Μωάμεθ, λέει στον Νοταρά ότι ο Σουλτάνος
περιμένει να του δώσει το 14χρονο παιδί του για το χαρέμι του. Ο Νοταράς,
αηδιασμένος και με φρόνημα λιονταρίσιο απαντά οργισμένος:
– Όχι! Αυτό δεν θα γίνει ποτέ!
– Μόνον που το «Όχι» δεν το δέχεται ο Σουλτάνος, απαντά ο
αξιωματικός του Πορθητή. Το «Όχι» στο πρόσωπό του συνοδεύεται με τον
αποκεφαλισμό εκείνου που τόλμησε να το ξεστομίσει. Το γνωρίζετε…
– Χίλιες φορές
καλύτερα ο θάνατος, παρά η ατίμωση, αποκρίνεται ο γίγαντας Νοταράς. Μόνον που
κάνω έκκληση στον ανθρωπισμό σου. Θέλω να σκοτώσεις πρώτα τον γιο μου κι ύστερα
εμένα, ώστε να είμαι σίγουρος ότι δεν θα μπει στο χαρέμι, αν εγώ φύγω πρώτος…
Τα λόγια του Νοταρά άγγιξαν τον Τούρκο απεσταλμένο. Ίσως να
ήταν κι αυτός πατέρας. Ίσως να θαύμασε το θάρρος, τον ανδρισμό και το δίκαιο
των λόγων του Μεγάλου Δούκα. Πάντως, μετά από ολιγόλεπτη σκέψη συμφώνησε.
Ο ιστορικός της Άλωσης Δούκας μας παραθέτει τα λόγια που
απηύθυνε ο τραγικός πατέρας προς το παιδί και τον γαμπρό του, λίγο προτού τους
αναλάβει ο δήμιος:
«Αγαπημένοι
μου, πού είναι ο βασιλιάς μας; Χθες δεν δολοφονήθηκε; Πού είναι ο συμπέθερός
μου και πατέρας σου, ο Μέγας Δομέστιχος; Πού είναι ο Μέγας σταυλάρχης
Παλαιολόγος με τους γιους του; Δεν σφάχθηκαν χθες στον πόλεμο; Μακάρι να είχαμε
πεθάνει κι εμείς μαζί τους. Ωστόσο και τούτη δω η ώρα είναι η κατάλληλη. Να,
τώρα είναι η ευκαιρία. Να, ας πεθάνουμε κι εμείς στο όνομα Αυτού που σταυρώθηκε
για το χατίρι μας, θανατώθηκε και αναστήθηκε, για να γευτούμε μαζί του τα αγαθά
Του».
Και στη συνέχεια ο Νοταράς σταυρώνεται αλλεπάλληλες
φορές. Αγκαλιάζει με σπαραγμό το παιδί του και βλέπει κάτωχρος να κυλάει
μπροστά του το πρώτο κεφαλάκι χτυπημένο από το κοφτερό γιαταγάνι του δήμιου.
Ξεσχίζεται η καρδιά του, μα πρέπει ν’ αντέξει. Να δει τον αποκεφαλισμό και του
γαμπρού του, ώστε να είναι σίγουρος ότι δεν θα τους σύρουν στο χαρέμι.
Με την θυσία τους οι τρεις άντρες γίνονται
Νεομάρτυρες.
Αφού εκτελέστηκε ο Νοταράς, η περιουσία που είχε
στην Κωνσταντινούπολη κατασχέθηκε όλη. Δυστυχώς, η σύζυγος του Μεγάλου Δούκα,
μετά τον θάνατο του άντρα της, πουλήθηκε σαν σκλάβα και πηγαίνοντας προς την
Ανδριανούπολη, πέθανε σαν σκλάβα στον δρόμο. Έτσι μαρτυρικά έληξε η ζωή της
άλλοτε κραταιάς δούκισσας του Βυζαντίου.
Η κόρη του η Άννα είναι η μόνη που σώθηκε, που
ήταν εγκαταστημένη στη Βενετία και δεχόταν, φιλοξενούσε και φρόντιζε όποιον
έφτανε πρόσφυγας στην πόλη των Δόγηδων.
Ο Ίμβριος, ο ιστορικός του Μωάμεθ του Πορθητή,
βεβαιώνει ότι ο Νοταράς πέθανε με αξιοπρέπεια και λεβεντιά. Δεν παρακάλεσε
κανέναν για να σώσει τη ζωή του. Τον χαρακτηρίζει σπουδαίο άνδρα που διέφερε
κατά πολύ από άλλους, ένεκα της φρόνησης, της αρετής και της σύνεσής του στον
πλούτο, στην αρετή και στην πολιτική δύναμη. « Ο Μέγας Δούξ – και κατά τον
Ίμβριο – ήταν άνθρωπος ευσεβής, πιστός στον Θεό και ξεπερνούσε όλους στην
σοφία. Διέθετε παρρησία γνώμης και ελευθερία ψυχής. Ήταν ρωμαλέος, αγέρωχος και
με ψυχική αγαθότητα σε όλες του τις πράξεις, γι’ αυτό και διατηρήθηκε στις
θέσεις της πολιτείας αποκτώντας μεγάλη πολιτική δύναμη, δόξα και πλούτο».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ της Δωροθέας
Ανθοπούλου εκδόσεις ΟΣΕΛΟΤΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου